Year: 2021

Դեկտեմբերի 14-ին տեղի է ունեցել ՌԴ եւ Ֆրանսիայի նախագահների հեռախոսազրույցը, որի մասին հայկական փորձագիտական եւ քաղաքական շրջանակների դիսկուրսը կենտրոնացած էր ԼՂ կարգավորման շուրջ մտքերի փոխանակության վրա։ Իրականում պետք է դիտարկել ավելի լայն համատեքստ։ Եկող տարեսկզբին Ֆրանսիան ստանձնում է Եվրամիության նախագահությունը, 2022 թվականը երկրի համար նախընտրական է, եւ գործող նախագահը մտադիր է պայքարել այդ պաշտոնում երկրորդ ժամկետով մնալու համար։ Մինչ այդ Գերմանիայում տեղի է ունեցել իշխանափոխություն, ձեւավորվել է կառավարող կոալիցիա, որի քաղաքական ապագան այնքան էլ հստակ չէ։
ՌԴ եւ Ֆրանսիայի նախագահները պայմանավորվել են հանդիպել մինչեւ տարեվերջ։ Դա տեղի է ունենում Վլադիմիր Պուտինի Հնդկաստան այցից, ԱՄՆ նախագահ Բայդենի եւ Չինաստանի առաջնորդ Սի Ծինփինի հետ հեռավար բանակցություններից, Հունաստանի վարչապետի Մոսկվա այցից հետո՝ ռուս-ամերիկյան խորհրդատվությունների նոր փուլի մեկնարկին զուգահեռ։ Եվրոպայում առանձնահատուկ իրավիճակ է՝ կապված Ուկրաինայի շուրջ իրադարձությունների մի քանի սցենարի հավանականության հետ։ ԱՄՆ նախագահը հայտարարել է Գերմանիայի, Ֆրանսիայի եւ Մեծ Բրիտանիայի հետ խորհրդատվությունների մտադրության մասին՝ քննարկելու Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների հարցը։
Ամռան վերջին-աշնան սկզբին ԱՄՆ-Ֆրանսիա հարաբերություններում լարվածություն է առաջացել, որը թեեւ «հաղթահարված է», բայց պաշտոնական Փարիզը շարունակում է պնդել, որ Եվրոպան «պետք է վերագտնի ինքնիշխանությունը»։ Փորձագետները գտնում են, որ մեծ քաղաքականությունից Անգելա Մերկելի հեռանալը Ֆրանսիայի համար հնարավորություն է, որպեսզի Եվրամիությունում առաջատարի դիրք գրավի։ Դրանով է, թերեւս, պայմանավորված Պուտին-Մակրոն նոր բանակցությունների անհրաժեշտությունը։
Եվրոպայում, իհարկե, ոչ ոք այնքան «խելագար» չէ, որպեսզի Ուկրաինայի հարցում Ռուսաստանի հետ գնա բաց առճակատման, բայց Ռուսաստանի պահանջը՝ իրավական երաշխիքներ ունենալ, որ ՆԱՏՕ-ն դեպի արեւելք այլեւս չի տարածվի, փորձություն է ոչ միայն Հյուսիս-ատլանտյան դաշինքի, այլեւ՝ Միացյալ Նահանգների եւ Արեւելյան Եվրոպայի երկրների, ամենից առաջ՝ Լեհաստանի եւ Մերձբալթիկայի համար։ Այդ երկրները չեն ցանկանում «բուֆեր» լինել Ռուսաստանի եւ դասական Եվրոպայի միջեւ՝ իրենց հերթին պահանջելով ազգային անվտանգության երաշխիքներ։
Մակրոնն, իհարկե, ամենից առաջ Ֆրանսիայի նախագահն է, առաջնորդվում է իր երկրի կենսական շահերով, բայց եւ, երեւի, չի կարող անցնել հաամեվրոպական համերաշխության «վրայով» եւ Ռուսաստանի հետ գնալ անջատ համաձայնությունների։ Իր հերթին Ռուսաստանն էլ, կարծես, եվրոպական միասնությունը խաթարելու քաղաքական ծրագիր չի հրապարակում։ Մոսկվային պետք է Արեւմուտքի հետ հասնել այնպիսի պայմանավորվածությունների, որ թույլ կտան բացառել Ուկրաինայի եւ Վրաստանի ՆԱՏՕ-ին անդամակցությունը։
Մակրոնը նման երաշխիք տալ չի կարող։ Որպեսզի Ֆրանսիան համաեվրոպական «եղանակ ստեղծի»՝ Մակրոնին դեռ պետք է հաղթել նախագահական ընտրություններում։ Այս իրավիճակում ՌԴ նախագահը նրա հետ հեռանկարային համաձայնության հարց չի քննարկի։ Առավելագույնը, որ կարող է անել Պուտինը, կլինի ընտրություններին Մակրոնին աջակցությունը, բայց մյուս կողմից էլ, հնարավոր է, Ռուսաստանին ավելի ձեռնտու լինի Ֆրանսիայում աջ-ազգայնական ուժերի հաղթանակը։
Քաղաքական այս անորոշության պայմաններում, ըստ երեւույթին, չափազանցված կլիներ Պուտին-Մակրոն հեռախոսազրույցից եւ նախատեսված առկա հանդիպումից ԼՂ հարցում որեւէ շոշափելի արդյունք ակնկալել։ Ամենայն հավանականությամբ, ճիշտ են վերլուծաբանները, որ ասում են, թե ԼՂ հարցում ընտրվել է «փոքրիկ քայլերի» ռազմավարություն։ Նպատակը մեկն է՝ մեղմել լարվածությունը, ձեւավորել վստահության նվազագույն միջավայր, ապաշրջափակման, հաղորդուղիների վերագործարկման, նոր ենթակառուցվածքների նախագծման միջոցով ապագա քաղաքական քննարկումների նախապատրաստվել։ Բրյուսելյան հանդիպումներից հիմնական տպավորությունը դա է։
Տեղեկատվա-քարոզչական հարթությունում, իհարկե, շեշտադրվելու է Ֆրանսիայի «բացառիկ դիրքորոշումը»։ Բայց փաստն այն է, որ Մակրոնը չի կատարել Հայաստան այցելելու խոստումը, գերադասել է Փաշինյան-Ալիեւ հանդիպում կազմակերպել Բրյուսելում։ Դա պետք է հասկանալ այնպես, որ Ֆրանսիան չափազանց թանկ է գնահատում ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահի կարգավիճակը եւ այն փորձության չի ենթարկում նույնիսկ նախընտրական նկատառումներով։ Չէ՞ որ Ֆրանսիայի հայ համայնքի աչքում Մակրոնի հեղինակությունը չափազանց բարձր կլիներ, եթե նա պատերազմի տարելիցին այցելեր Երեւան եւ համերաշխություն հայտներ։
Մակրոնը սառնասիրտ գտնվեց։ Ըստ երեւույթին, այդ կեցվածքին նպաստել է նաեւ ՌԴ նախագահի հետ հեռախոսազրույցը։ Պուտինին ձեռնտու է, որ բրյուսելյան քննարկումները որակվում են որպես «Սոչիի շարունակություն»։ Այդպես ընդգծվում է Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի բացառիկ դերը, Թուրքիան որոշակիորեն մնում է ստվերում։ Ֆրանսիան, կարելի է ենթադրել, քաղաքական աջակցություն է ցուցաբերելու ԼՂ-ում ռուսական խաղաղապահ առաքելությանը եւ լրացուցիչ քաղաքական բարդություններ չի ստեղծելու առնվազն մինչեւ նոր իշխանության ձեւավորումը։

Շուրջ մեկ ամիս առաջ Մոսկվա էր այցելել Վատիկանի «արտաքին գործերի նախարարը»։ Ռուս ուղղափառ եկեղեցու արտաքին կապերի պատասխանատուների հետ արարողակարգային հանդիպումից հետո նա բանակցություններ է վարել ՌԴ արտգործնախարարի հետ, ինչպես նաեւ արժանացել Ռուսաստանի վարչապետի ընդունելությանը։ Կողմերի միջեւ բանակցությունների վերաբերյալ պաշտոնական հաղորդագրության մեջ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն շեշտել է «Հարավային Կովկասում իրավիճակի քննարկումը»։
Ժամանակագրական առումով դա համընկավ Հայաստանում Վատիկանի «դեսպանատան» բացմանը, Ռուս ուղղափառ եկեղեցու Երեւանի եւ Հայաստանի թեմի հաստատմանը, իսկ կարճ ժամանակ անց հայտնի դարձավ, որ Ադրբեջանի Միլլի մեջլիսը հավանություն է տվել Վատիկանում դեսպանություն ստեղծելու՝ կառավարության նախաձեռնությանը։ Այս իրադարձությունները, սակայն, հայ քաղաքական եւ փորձագիտական հանրության կողմից, կարծես, լուրջ ուշադրության չեն արժանանում։ Թեեւ փաստ է, որ Մոսկվայում ՌՈՒԵ Պատրիարքի եւ Ադրբեջանի հոգեւոր առաջնորդի հետ հանդիպումից առաջ Վատիկանում էր Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը՝ Կոստանդնուպոլսի Հայոց պատրիարքի ուղեկցությամբ, իսկ Մոսկվայում նրա հետ էր ՀԱԵ Արցախի թեմի առաջնորդը։
Երեւում է, Վատիկանի հետաքրքրվածությունը կրոնականից վեր՝ նաեւ քաղաքական ենթատեքստ ունի։ Ֆրանսիայում Ադրբեջանի դեսպանը, որ համատեղության կարգով իր երկիրը ներկայացնում է նաեւ Սուրբ աթոռում, ուշագրավ հայտարարություն է արել։ Նա կարեւորել է հայ-ադրբեջանական դիվանագիտական կարգավորումը եւ համագործակցության հեռանկարը եւ ավելացրել, որ Բաքուն այդ հարցով դիմել է Վատիկանի միջնորդությանը։ Ավելի վաղ ռուսաստանցի որոշ փորձագետներ էին կանխատեսել, որ ԼՂ կարգավորման համար «Հայաստանը զուգահեռ հարթակներ է ստեղծում»՝ ակնարկելով Ամենայն հայոց կաթողիկոսի եւ Հռոմի պապի՝ մեկ տարվա ընթացքում երկու հանդիպումները։
Այս «անդրկուլիսային զարգացումները», հավանաբար, պետք է դիտարկել եկող տարի Ֆրանսիայում կայանալիք նախագահական ընտրությունների համատեքստում։ Օրերս Հայաստան է այցելել նախագահական մրցապայքարի նախապատրաստվող՝ գրող եւ քաղաքական գործիչ Զեմուրը, այցելել հայ-թուրքական սահման եւ սոցցանցային գրառում կատարել այն կտրվածքով, որ Հայաստանը «քրիստոնեական քաղաքակրթության օրրան է եւ ունի Ֆրանսիայի աջակցության կարիքը»։ Ֆրանսահայ կառույցները Զեմուրի այդ գրառումը քննադատել են՝ համարելով, որ «քրիստոնյա-իսլամ հակադրությունը վտանգավոր է, չի կարելի իսլամի գույներով ներկել պանթուրքականությունը»։
Հասկացվում է, որ Զեմուրի Հայաստան այցը բացառապես նախընտրական քարոզչություն է, եւ ֆրանսահայ կառույցներն այդպիսով, կարծես, բացահայտել են, որ նրան  չեն աջակցի։ Այնուամենայնիվ, Ֆրանսիան փակել է 21 մզկիթ, որտեղ «իսլամական արմատականություն է քարոզվել»։ Թուրքիայում եւ Ադրբեջանում վերջին մեկ-երկու տասնամյակներին ակնհայտ են հակաքրիստոնեական տրամադրությունները։ ԼՂ կարգավորման հարցում Ադրբեջանը միշտ շեշտադրել է իսլամական համերաշխության գործոնի վրա։ Քառասունչորսօրյա պատերազմից հետո Բաքվում զգուշանում են, որ Հայաստանը կարող է «քրիստոնեական դաշինք միավորել»։ Վատիկանի հետ քննարկումները, Սուրբ աթոռի միջնորդությանը դիմելը վկայում են, որ Ադրբեջանը հակակշռող քայլեր է ձեռնարկում։
Խնդրահարույց է, որ Մերձավոր Արեւելքում քրիստոնեական ժառանգության եւ քրիստոնյա համայնքների պահպանման հարցում Վատիկանը եւ Ռուս ուղղափառ եկեղեցին վաղուց մրցակցության մեջ են, յուրաքանչյուրը սպասարկում է քաղաքական որոշակի շահ։ ՌՈՒԵ պարագայում շահառուն միանշանակորեն հայտնի է՝ Ռուսաստանը։ Ու՞մ շահերն է սպասարկում Վատիկանը՝ որոշակիորեն հայտնի չէ, բայց ակնհայտ է, որ քաղաքակրթական առումով դա Արեւմուտքն է։
Այս դեպքում մարտահրավեր է, որ ԼՂ կարգավորմանը Վատիկանի միջնորդությունը Մոսկվայում ընկալվում է Հարավային Կովկասում Արեւմուտքի ազդեցությունը տարածելու եւ ամրապնդելու դիտանկյունից։ Ռուս ուղղափառ եկեղեցին Ադրբեջանի տարածքում քրիստոնեական ժառանգության գնահատման վերջնական դիրքորոշում չունի։ Հայտնի չէ նաեւ Վատիկանի մոտեցումը։ Ադրբեջանը պնդում է, որ պատմա-մշակութային այդ ժառանգությունը «հայկական չէ, այլ՝ ուդի-աղվանական»։
Սա զուտ կրոնա-մշակութային կամ նույնիսկ քաղաքակրթական բանավեճ չէ։ Պատմա-մշակութային, էթնիկ-կրոնական իդենտիֆիկացումը քաղաքական է եւ ԼՂ կարգավիճակի հարցում սկզբունքային նշանակություն ունի։ Ի՞նչ սպասումով է Ադրբեջանը դիմել Վատիկանի միջնորդությանը, Սուրբ աթոռը հայկական կողմի հետ այդ հարցով քննարկումներ ունեցե՞լ է։ Առկա իրողությունների դիտարկմամբ՝ ՀԱԵ Արցախի թեմի դերակատարությունը կարելի է եւ պետք է դարձնել դիվանագիտական ռեսուրս։

Ռուսական «Նեզավիսիմայա գազետա»-ն Պուտին-Բայդեն հեռավար գագաթաժողովի հնարավոր արդյունքների մասին խոսելիս չափազանց էական բացահայտում է արել․ 2014թ․-ին, երբ Ղրիմը «միավորվել է» Ռուսաստանին, նախագահ Պուտինի եւ Իսրայելի վարչապետ Նաթանյահուի միջեւ ձեռք է բերվել գաղտնի պայմանավորվածություն, որ «Իսրայելը մահաբեր սպառազինություն չի վաճառի Ուկրաինային»։ Մեկնաբանի հայացքով՝ Ռուսաստանը նման պայմանավորվածության կարող է հասնել նաեւ Միացյալ Նահանգների հետ։ Այս համատեքստում դիտարժան է, որ հենց այդ շրջանում է ինստիտուցիոնալացել Իսրայել-Ադրբեջան ռազմատեխնիկական, տեխնոլոգիական եւ հետախուզական համագործակցությունը։
Ուշադրություն է գրավում նաեւ այն, որ ՌԴ նախագահի Հնդկաստան այցից հետո Իրանը, Ադրբեջանը եւ Վրաստանը հայտարարեցին Պարսից ծոց-Սեւ ծով տրանսպորտային միջանցքի հարցում վերջնական պայմանավորվածության եւ առաջիկայում փորձնական բեռնափոխադրումներ իրականացնելու մասին։ Ավելի վաղ Հնդկաստանի արտաքին գործերի նախարարը Հայաստան էր այցելել, իսկ իրանական կողմը՝ հայտարարել, որ Պարսից ծոցի նավահանգիստներից մեկը կարող է Հնդկաստանից Եվրոպա բեռնափոխադրումների համար օգտագործվել։ Դեռեւս տեղեկություն չկա, որ Հայաստանի տարածքով Պարսից ծոց-Սեւ ծով տրանսպորտային միջանցքի ծրագիրը քննարկումներից դուրս է մնում, բայց Իրան-Ադրբեջան-Վրաստան համաձայնությունը, կարծես, կատարված փաստ է։ Ռուսական փորձագիտական հանրությունը միշտ էլ քննադատաբար է արձագանքել Հայաստանի տարածքով «Հյուսիս-հարավ» միջազգային բեռնափոխադրումների նախագծին։
Այս համապատկերին Իլհամ Ալիեւի կողմից «Զանգեզուրի միջանցքի» բացման «կոնկրետ ժամկետ նշելու» մասին հայտարարությունը բոլորովին այլ իմաստ է ստանում։ Հայաստանի փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանը Ալիեւի «վերջնագիրը» գնահատել է «անսպասելի» եւ նշել, որ եռակողմ աշխատանքային խմբում մինչ այդ «քննարկումները կառուցողական էին»։ Իլհամ Ալիեւի «դեմարշն», անկասկած, արտաքին աջակցություն ունի։ Ի՞նչ է փոխվել՝ դժվար է եզրակացություն անել։ Տպավորություն է, որ ՌԴ եւ ԱՄՆ նախագահների միջեւ Իրանի միջուկային ծրագրի շուրջ ձեւավորվել է ընդհանուր մոտեցում։ Այն է՝ պետք է վերադառնալ նախկին պայմանավորվածություններին, որ ենթադրում են ամերիկյան պատժամիջոցների աստիճանական թուլացում, եթե Իրանը հրաժարվի ուրանի հարստացման ծրագրից։
Իրանի արտաքին գործերի նախարար Աբդոլահիանը դեկտեմբերի 8-ին չափազանց կոշտ հայտարարություն է արել, թե Վիեննայում «բանակցությունների պատուհանը չի կարող միշտ բաց մնալ»։ Թեհրանը պահանջում է «ապօրինի պատժամիջոցների լիակատար չեղարկում» եւ իր տնտեսությանը հասցված վնասի փոխհատուցում՝ այն գնահատելով շուրջ մեկ տրիլիոն դոլար։ Հունաստանի վարչապետի հետ բանակցություններից հետո Վլադիմիր Պուտինը հրապարակայնացրել է, որ Իրանի նախագահին հրավիրել է Մոսկվա եւ հույս հայտնել, որ «եկող տարեսկզբին այդ այցը տեղի կունենա»։ Սա հնչում է «վերջնագրի» տեսքով։ Ըստ երեւույթին, ՌԴ նախագահը ԱՄՆ պաշտոնակցին Իրանի հարցով «ինչ-որ խոստումներ է տվել»։
Հայաստանի հարավում «տրանսպորտային միջանցքի» շուրջ իրավիճակում արտաքին ուժերից միայն Իրանն է միանշանակորեն դեմ արտահայտվել «տարածաշրջանի երկրների սահմանների փոփոխությանը»։ Հստակ տեղեկություն կա, որ անցած օրերին ԱՄՆ են այցելել Իսրայելի պաշտպանության նախարարը եւ «Մոսադի» տնօրենը՝ համոզելու նախագահ Բայդենին, որ Վիեննայի բանակցությունների վերջնական ձախողման դեպքում գործի դրվի Իրանի դեմ «Բ» պլանը։ Դա ենթադրում է Իրանի միջուկային օբյեկտների թիրախավորում։ Ադրբեջանն, անկասկած, կներգրավվի Իրանի դեմ իսրայելական «կետային հարվածների» ապահովման գործողություններում, եւ Իլհամ Ալիեւի «զանգեզուրյան վերջնագիրը», թերեւս, ներգրվում է այդ համատեքստին։
Դեկտեմբերի 8-ին կայացել է Հայաստանի եւ Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարների հեռախոսազրույց։ Այդ մասին կողմերի տարածած հաղորդագրությունները տրամագծորեն տարբերվում են։ Եթե Հայաստանի ԱԳՆ-ն ընդգծում է ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների ձեւաչափում ԼՂ համապարփակ կարգավորման առաջնահերթությունը, ապա Ռուսաստանի արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը շեշտադրում է հայ-ադրբեջանական սահմանանշման գործընթացի շուտափույթ մեկնարկի եւ հաղորդուղիների ապաշրջափակման հարցում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների իրագործման կարեւորության վրա։
Ռուսաստանը նաեւ նախաձեռնել է 3+3 ձեւաչափով առաջին հանդիպումը, որ կայացել է դեկտեմբերի 10-ին։ Հստակ կանխատեսելի է, որ Ադրբեջանը պնդելու է, որ Սյունիքում ունենա «էքստերիտորիալ միջանցք»։ Ըստ որոշ աղբյուրների, հակառակ դեպքում Բաքուն «կպնդի, որ Լաչինի միջանցքում ունենա սահմանային եւ մաքսային հսկողություն»։ Իրադարձությունների նման զարգացման պարագայում չի կարելի բացառել, որ Իլհամ Ալիեւը կհրաժարվի Բրյուսելում Հայաստանի վարչապետի հետ հանդիպումից։
Միանգամայն իրատեսական է սահմանային լարվածության եւս մեկ կամ մի քանի փուլ, սադրանքներ կարող են արվել նաեւ ռուս խաղաղապահ զորախմբի պատասխանատվության գոտում։ Ադրբեջանը շարունակաբար պնդում է ԼՂ-ում «հայկական ապօրինի զինված խմբավորումների կազմալուծման անհրաժեշտությունը»։ Նախկին արտգործնախարար Զուլֆուգարովը հնչեցրել է եռակողմ՝ ռուս-ադրբեջանա-ղարաբաղյան «պարեկային ծառայություն կազմակերպելու» գաղափարը՝ շեշտելով, որ «ստեղծվելիք կառույցի ֆինանսավորումը կապահովի Ադրբեջանը»։ Դա լուրջ մարտահրավեր է։

Միջազգային մամուլում քննարկվում է Իսրայելի կառավարական «ճգնաժամի» թեման։ Գործող վարչապետ Բենետը խորհրդարանում «տեխնիկական մեծամասնություն» ունի, որին մաս են կազմում նաեւ արաբ  պատգամավորներ։ Իրավիճակին առանձնակի զգայունություն է տալիս այն, որ արտաքին գործերի նախարար Լապիդը կոալիցիոն համաձայնությամբ որեւէ ժամկետով պետք է զբաղեցնի վարչապետի պաշտոնը, մինչդեռ Իսրայելի համար հասունանում է «կրիտիկական որոշում կայացնելու անհրաժեշտություն», ինչպես ձեւակերպել է արեւմտյան դիվանագետներից մեկը՝ ըստ իսրայելական «Հաարեց» պարբերականի, որին հղում է անում inosmi.ru կայքը։
Նոյեմբերի 29-ին Վիեննայում վերամեկնարկում են Իրանի միջուկային ծրագրի հարցով բանակցությունները։ Համաձայնության հավանականությունը չափազանց նվազ է։ Իսրայելում այդ հարցը գնահատում են որպես «էքզիստենցիալ», քանի որ Իրանն ունի «հրեական պետությունը ոչնչացնելու ծրագիր»։ Թեհրանում, ընդհակառակը, Իսրայելն են համարում Մերձավոր Արեւելքի «գլխավոր սպառնալիքը»։ Միացյալ Նահանգները սատարում է Իսրայելին։ Վերջերս Սոչիում Իսրայելի վարչապետը հաջող հանդիպում է ունեցել Ռուսաստանի նախագահ Պուտինի հետ։
Այդուհանդերձ, ինչպես գտնում է իսրայելական «Մոսադի» նախկին տնօրեն Կոենը, հրեական պետությունը «պետք է գործի առանձին»։ Նրա կարծիքով՝ Իրանի միջուկային կենտրոնների «ոչնչացումը բարդ, բայց ամենեւին էլ անհնարին չէ»։
Հետախուզական ծառայության նախկին տնօրենի տեսակետը կիսում է նաեւ պաշտպանության նախարարության գլխավոր քարտուղար Էշելը եւ ավելացնում, որ Իսրայելը «պատրաստ է Իրանի դեմ գրոհել հենց այսօր»։ Ըստ արեւմտյան աղբյուրների՝ Միացյալ Նահանգները զգուշացրել է Իսրայելի վարչապետին՝ չդիմել «կրիտիկական քայլերի»։
Արաբական աշխարհի մամուլը համոզված է, որ հարձակման ենթարկվելու դեպքում Իրանը ոչ միայն սեփական, այլեւ Լիբանանի եւ Իրաքի տարածքից «ավերիչ հրթիռային հարվածներ կհասցնի Իսրայելին, ինչի հետեւանքով քաղաքացիական բնակչության շրջանում մեծ կորուստներ կլինեն՝ չխոսած ենթակառուցվածքների եւ տնտեսական օբյեկտների ոչնչացման մասին»։ Իսրայելի արտաքին գործերի նախարարը զուսպ դիրքորոշում է արտահայտել, որը հանգում է հետեւյալին․ Իրանը կարող է միջուկային խաղաղ ծրագրերի իրականացրել՝ ՄԱԳԱՏԷ-ի խիստ վերահսկողության ներքո։
Ըստ երեւույթին, դա մոտ է ամերիկյան տեսակետին։ Խնդիրն այն է, թե պատժամիջոցների մեղմացման դիմաց Իրանը կհամաձայնի՞ հրաժարվել ուրանի հարստացման եւ միջմայրցամաքային հրթիռաշինության իր ծրագրերից։ Փորձագիտական ոչ մի հեղինակավոր աղբյուր  որեւէ հավանական կանխատեսում չի անում։ Վիեննայում նոյեմբերի 29-ին վերամեկնարկող բանակցությունների ընթացքից եւ ենթադրյալ արդյունքից կամ ձախողման հետեւանքներից, անկասկած, համապատասխան եզրակացություններ են անելու առաջին հերթին Մերձավոր Արեւելքի եւ Հարավային Կովկասի երկրները։
Մոտ երկու ամիս առաջ մեր կողմից կանխատեսվել էր Իրան-Ադրբեջան մերձեցում։ Այդ հավանականությունը պահպանվում է նաեւ այսօր՝ Թուրքիայի ներգրավմամբ։ Նկատվում է, սակայն, որ իրանական կողմը պաուզա է պահում․ չի կորցնում հնարավորությունը, բայց եւ «գրկաբաց» չի ընդառաջում ոչ Թուրքիային, ոչ Ադրբեջանին։ Անկասկած, դա պայմանավորված է Վիեննայի բանակցություններից ակնկալիքներով։ Եթե Իրանին հաջողվի Ռուսաստանի եւ եվրոպական որոշ երկրների օգնությամբ «կոտրել» Միացյալ Նահանգների չափազանց կոշտ դիրքորոշումը, ապա նա Թուրքիայի հետ բանակցություններում կստանա բոնուս, իսկ եթե երկխոսությունը խզվի, ապա Թեհրանը, հավանաբար, կփորձի «Թուրքական աշխարհի» հետ հարաբերություններին ներգրավել նաեւ ռուսական կողմին։
Տարածաշրջանային ֆորս-մաժորի դեպքում, եթե Իսրայելը սպառնալիքներից անցնի գործնական քայլերի, լարվածությանը ներգրավվելու է նաեւ Ադրբեջանը։ Արդեն ավելի քան երկու տասնամյակ է՝ Իսրայելը հետախուզական ներկայություն ունի Ադրբեջանում, ինչպես նաեւ՝ դիտարկման տեխնոլոգիական կենտրոններ։ Իրանի միջուկային թիրախները խոցելու համար Իսրայելն Ադրբեջանի տարածքում ունեցած հնարավորությունները գործի է դնելու։
Դեպքերի նման ոչ ցանկալի զարգացումը սպառնալիք է նաեւ Հայաստանին։  Հայաստանի դեմ նոր ագրեսիվ քայլերի դիմելու համար նման իրավիճակն Ադրբեջանին ձեռնտու է բոլոր առումներով։ Ի՞նչ պայմանավորվածություններ ունեն Ռուսաստանը եւ Իսրայելը։ Բավական խորհրդանշանական է, որ Հայաստանի վարչապետի եւ Ադրբեջանի նախագահի հանդիպումը կազմակերպվում է Սոչիում, որտեղ մինչ այդ ՌԴ նախագահն ընդունել է Իսրայելի վարչապետին։
Անոնսավորված է, որ եռակողմ ձեւաչափից զատ ՌԴ նախագահն առանձին քննարկումներ կունենա Հայաստանի վարչապետի եւ Ադրբեջանի նախագահի հետ։ Դա վկայում է, որ բանակցությունները շոշափելու են ոչ միայն հայ-ադրբեջանական, այլեւ տարածաշրջանային ավելի լայն օրակարգին առնչվող խնդիրներ։ Սոչիի բանակցություններից երկու օր հետո Դուշանբեում, հնարավոր է, կկայանա Իրանի եւ Ադրբեջանի նախագահների հանդիպում։ Կհաջորդի՞ դրան հայ-իրանական բարձր մակարդակի շփում։

Միջազգային վերլուծաբանական կենտրոնները քննարկում են «Միասնական Եվրոխայի առաջնորդության» թեման։ Շարժառիթը Գերմանիայում իշխանափոխությունն է։ Ելակետային է դիտվում, որ վերջին տասը-տասնհինգ տարիներին Եվրամիության արտաքին քաղաքական եւ անվտանգային հարցերը «կոնսենսուսով կարգավորել են Ֆրանսիան եւ Գերմանիան»։ Կանցլերի պաշտոնից Անգելա Մերկելի հեռանալը հարուցում է որոշակի մտահոգություններ։ Չնայած տարաձայնություններին, Մերկելին հիմնականում հաջողվել է «գործընկերային հարաբերություններ պահպանել Ռուսաստանի նախագահ Պուտինի հետ»։
Այս փուլում, ինչպես, օրինակ, ուրվապատկերում է «Նյու-Յորք թայմսի» խմբագրականը, (հիմք ենք ընդունում inosmi.ru-ի թարգամանաբար ներկայացրած սեղմագիրը) Ռուսաստանի համար «գայթակղություն է դառնում Ուկրաինայի հետագա մասնատումը կամ այնպիսի իրավիճակի ստեղծումը, երբ Կիեւը պարտադրված կլինի կայացնել Կրեմլի ազդեցությանը ենթարկվելու որոշում»։ Նոյեմբերի 19-ին թուրքական կողմի նախաձեռնությամբ տեղի է ունեցել Չավուշօղլու-Լավրով հեռախոսազրույց։ Այդ մասին ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական հաղորդագրության մեջ առկա են Թուրքիայի հասցեին կոշտ դիտողություններ՝ կապված այդ երկրի կողմից Ուկրաինային հարվածային ԱԹՍ-եր վաճառելու եւ տեխնոլոգիական համատեղ նախագծեր իրականացնելու մտադրության հետ։ Կողմերն անդրադարձել են նաեւ «Անդրկովկասի իրավիճակին»։
Ռուսաստանյան փորձագիտական աղբյուրները չթաքցրած անհանգստությամբ են անդրադառնում Թուրքիայի արտգործնախարարի Թեհրան այցելությանը։ Կարելի է հասկանալ այնպես, որ ռուսական կողմը թուրք-իրանական ենթադրվող համաձայնությունների մասին ինչ-որ տեղեկություններ ունի։ Դա ուղղակի առնչվում է հայ-ադրբեջանական չդադարող լարվածությանը։ Տպավորություն կա, որ Թուրքիան Իրանին փորձում է համոզել «Նախիջեւանի միջանցքի» հարցում։
Իրանական կողմի պատասխանը հայտնի չէ, բայց անցյալ շաբաթավերջին Բաքվում ԻԻՀ դեսպանը հանդիպել է փոխվարչապետ Շահին Մուստաֆաեւին։ Իրանցի դիվանագետը Twitter-ում կատարել է գրառում, որ ադրբեջանցի պաշտոնյայի հետ քննարկել են «համատեղ ծրագրերի նախագծեր»։ Այլ պարագայում այդ գրաոումը, գուցե, սրված ուշադրության արժանի չլիներ, բայց Շահին Մուստաֆաեւը Ռուսաստան-Հայաստան-Ադրբեջան աշխատանքային խմբի ադրբեջանական կողմից համանախագահն է, եւ Իրանի դեսպանի հանդիպումը նրա հետ տրամաբանական հարց է առաջ բերում՝ Իրան-Ադրբեջան ձեւաչափով քննարկվու՞մ է «Նախիջեւանի միջանցքի» հարցը։
Եվրամիության «առաջնորդության» խնդիրը մեզ համար նույնպես վերացական չէ։ Փորձագիտական մակարդակում բավական լայն շրջանառվում է վարկած, որ Ֆրանսիան «քննարկում է ԼՂ խնդրով ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ նոր բանաձեւ ներկայացնելու հնարավորությունը»։ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի արտգործնախարարների վերջին հանդիպումը ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների մասնակցությամբ՝ կայացել է Ֆրանսիայի ԱԳ նախարար Լե Դրիանի ուղղակի նախագահությամբ։ Դրան հաջորդել է Ֆրանսիայի եւ Ռուսաստանի արտաքին գործերի եւ պաշտպանության նախարարների հանդիպում։
«Մոնդ» թերթին հարցազրույցում Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարը հրապարակայնացրել է, որ Ռուսաստանի հետ հայ-ադրբեջանական կարգավորման շուրջ քննարկումներ ընթանում են, առկա է «համագործակցության հնարավորություն»։ Երկու օր անց նույն թերթը հարցազրույց է կազմակերպել Հայաստանի արտգործնախարարի հետ։ Վերջինս գրեթե սենսացիոն հայտարարություն է արել, որ «ԼՂ հարցում պայմանավորվել են առաջ շարժվել փոքր քայլերով»։ Հայաստանի ԱԳ նախարարի այս հավաստիացումը ոչ մի կերպ չի ներգրվում նոյեմբերի 16-ի էսկալացիայի եւ դրանից հետո ստեղծված իրավիճակին։ Մյուս կողմից Բրյուսելում Հայաստանի վարչապետի եւ Ադրբեջանի նախագահի հանդիպման անոնսը հուշում է ինչ-որ գործընթացի մասին։
Ակնհայտ է Թուրքիայի դժգոհությունը։ Պաշտպանության նախարար Աքարը վերստին հայտարարել է, որ «Թուրքիան Ադրբեջանի կողքին է»։ Սա ուղղակի ազդակ է Իլհամ Ալիեւին՝ պահպանելու եւ որեւէ հարմար իրավիճակում ավելի մեծացնելու լարվածությունը հա-ադրբեջանական շփման գծում։ Եվրամիության, բայց հատկապես Ֆրանսիայի որեւէ նախաձեռնություն Թուրքիան չի կարող ողջունել։ Նման ոչ ուղղակի, բայց ենթատեքստով զգաստացնող շեշտադրումներ են անում նաեւ ռուսաստանցի փորձագետները։
Հռոմում G-20-ի գագաթաժողովից անջատ՝ բանակցություններ են վարել Միացյալ Նահանգների եւ Ֆրանսիայի նախագահները։ ԱՄՆ-ի նախագահը հայտարարել է, որ Ֆրանսիան «ամենավաղեմի եւ վստահելի դաշնակիցն է»։ Կողմերն ստորագրել են կոմյունիկե, որտեղ ԱՄՆ-ը ճանաչել է եվրոպական արագ արձագանքման ուժեր ձեւավորելու ֆրանսիական նախաձեռնությունը՝ համարելով, որ «դրանք համադրելի են ՆԱՏՕ-ին»։- Ֆրանսիայի համար սա կարեւոր համաձայնություն է։
Այդուհանդերձ, հայ-ադրբեջանական շփման գծում իրավիճակի գործնական կառավարելությունը մնում է Ռուսաստանի ռազմա-քաղաքական որոշումների տիրույթում։ Ֆրանսիան եւ Ռուսաստանը խոր տարաձայնություններ ունեն Հյուսիսային Աֆրիկայում։ Ֆրանսիայի արտգործնախարարը բաց տեքստով պահանջել է, որպեսզի «Վագներ» ռազմական մասնավոր խմբավորումը, որի կապը Ռուսաստանի կառավարության հետ Մոսկվան ժխտում է, դուրս բերվի Հյուսիսային Աֆրիկայից։
Հայ մի շարք փորձագետներ վտանգ են տեսնում, որ Բրյուսելում Փաշինյան-Ալիեւ հանդիպումը գործնականում «ոչ մի արդյունք չի տա», բայց փոխարենն Ալիեւը հնարավորություն կունենա անցկացնել լայն շփումներ, հրապարակայնացնել Ադրբեջանի մոտեցումները։ Քառասունչորսօրյա պատերազմին հաջորդած մեկ տարում դա Ալիեւի առաջին շփումը կլինի եվրոպական հեղինակավոր հարթակում։
Խնդրի զգայունությունը նրանում է նաեւ, որ եթե հայ-ադրբեջանական շփումների հարթակը Եվրամիություն տեղափոխելու կամ առնվազն այլընտրանքային ձեւաչափ ստեղծելու նախաձեռնությունը Ֆրանսիայինն է, ապա այդ երկիրն արդեն իսկ նախընտրական ռեժիմի մեջ է։ Չի բացառված, որ Մակրոնի կողմից դա ընդամենը հայազգի ընտրողների համակրանքը շահելու նպատակ է հետապնդում, իսկ նախագահական ընտրությունները կարող են բոլորովին այլ արդյունք ունենալ։ Ֆրանսիան մեկ անգամ էլ 2000-ականների սկզբին է ԼՂ կարգավորման նախաձեռնություն ցուցաբերել՝ «փարիզյան սկզբունքների» տեսքով, բայց՝ ապարդյուն, իսկ իշխանափոխությունից հետո Փարիզն առհասարակ ստանձնել է դիտորդի դեր։