Month: November 2021

Միջազգային մամուլում քննարկվում է Իսրայելի կառավարական «ճգնաժամի» թեման։ Գործող վարչապետ Բենետը խորհրդարանում «տեխնիկական մեծամասնություն» ունի, որին մաս են կազմում նաեւ արաբ  պատգամավորներ։ Իրավիճակին առանձնակի զգայունություն է տալիս այն, որ արտաքին գործերի նախարար Լապիդը կոալիցիոն համաձայնությամբ որեւէ ժամկետով պետք է զբաղեցնի վարչապետի պաշտոնը, մինչդեռ Իսրայելի համար հասունանում է «կրիտիկական որոշում կայացնելու անհրաժեշտություն», ինչպես ձեւակերպել է արեւմտյան դիվանագետներից մեկը՝ ըստ իսրայելական «Հաարեց» պարբերականի, որին հղում է անում inosmi.ru կայքը։
Նոյեմբերի 29-ին Վիեննայում վերամեկնարկում են Իրանի միջուկային ծրագրի հարցով բանակցությունները։ Համաձայնության հավանականությունը չափազանց նվազ է։ Իսրայելում այդ հարցը գնահատում են որպես «էքզիստենցիալ», քանի որ Իրանն ունի «հրեական պետությունը ոչնչացնելու ծրագիր»։ Թեհրանում, ընդհակառակը, Իսրայելն են համարում Մերձավոր Արեւելքի «գլխավոր սպառնալիքը»։ Միացյալ Նահանգները սատարում է Իսրայելին։ Վերջերս Սոչիում Իսրայելի վարչապետը հաջող հանդիպում է ունեցել Ռուսաստանի նախագահ Պուտինի հետ։
Այդուհանդերձ, ինչպես գտնում է իսրայելական «Մոսադի» նախկին տնօրեն Կոենը, հրեական պետությունը «պետք է գործի առանձին»։ Նրա կարծիքով՝ Իրանի միջուկային կենտրոնների «ոչնչացումը բարդ, բայց ամենեւին էլ անհնարին չէ»։
Հետախուզական ծառայության նախկին տնօրենի տեսակետը կիսում է նաեւ պաշտպանության նախարարության գլխավոր քարտուղար Էշելը եւ ավելացնում, որ Իսրայելը «պատրաստ է Իրանի դեմ գրոհել հենց այսօր»։ Ըստ արեւմտյան աղբյուրների՝ Միացյալ Նահանգները զգուշացրել է Իսրայելի վարչապետին՝ չդիմել «կրիտիկական քայլերի»։
Արաբական աշխարհի մամուլը համոզված է, որ հարձակման ենթարկվելու դեպքում Իրանը ոչ միայն սեփական, այլեւ Լիբանանի եւ Իրաքի տարածքից «ավերիչ հրթիռային հարվածներ կհասցնի Իսրայելին, ինչի հետեւանքով քաղաքացիական բնակչության շրջանում մեծ կորուստներ կլինեն՝ չխոսած ենթակառուցվածքների եւ տնտեսական օբյեկտների ոչնչացման մասին»։ Իսրայելի արտաքին գործերի նախարարը զուսպ դիրքորոշում է արտահայտել, որը հանգում է հետեւյալին․ Իրանը կարող է միջուկային խաղաղ ծրագրերի իրականացրել՝ ՄԱԳԱՏԷ-ի խիստ վերահսկողության ներքո։
Ըստ երեւույթին, դա մոտ է ամերիկյան տեսակետին։ Խնդիրն այն է, թե պատժամիջոցների մեղմացման դիմաց Իրանը կհամաձայնի՞ հրաժարվել ուրանի հարստացման եւ միջմայրցամաքային հրթիռաշինության իր ծրագրերից։ Փորձագիտական ոչ մի հեղինակավոր աղբյուր  որեւէ հավանական կանխատեսում չի անում։ Վիեննայում նոյեմբերի 29-ին վերամեկնարկող բանակցությունների ընթացքից եւ ենթադրյալ արդյունքից կամ ձախողման հետեւանքներից, անկասկած, համապատասխան եզրակացություններ են անելու առաջին հերթին Մերձավոր Արեւելքի եւ Հարավային Կովկասի երկրները։
Մոտ երկու ամիս առաջ մեր կողմից կանխատեսվել էր Իրան-Ադրբեջան մերձեցում։ Այդ հավանականությունը պահպանվում է նաեւ այսօր՝ Թուրքիայի ներգրավմամբ։ Նկատվում է, սակայն, որ իրանական կողմը պաուզա է պահում․ չի կորցնում հնարավորությունը, բայց եւ «գրկաբաց» չի ընդառաջում ոչ Թուրքիային, ոչ Ադրբեջանին։ Անկասկած, դա պայմանավորված է Վիեննայի բանակցություններից ակնկալիքներով։ Եթե Իրանին հաջողվի Ռուսաստանի եւ եվրոպական որոշ երկրների օգնությամբ «կոտրել» Միացյալ Նահանգների չափազանց կոշտ դիրքորոշումը, ապա նա Թուրքիայի հետ բանակցություններում կստանա բոնուս, իսկ եթե երկխոսությունը խզվի, ապա Թեհրանը, հավանաբար, կփորձի «Թուրքական աշխարհի» հետ հարաբերություններին ներգրավել նաեւ ռուսական կողմին։
Տարածաշրջանային ֆորս-մաժորի դեպքում, եթե Իսրայելը սպառնալիքներից անցնի գործնական քայլերի, լարվածությանը ներգրավվելու է նաեւ Ադրբեջանը։ Արդեն ավելի քան երկու տասնամյակ է՝ Իսրայելը հետախուզական ներկայություն ունի Ադրբեջանում, ինչպես նաեւ՝ դիտարկման տեխնոլոգիական կենտրոններ։ Իրանի միջուկային թիրախները խոցելու համար Իսրայելն Ադրբեջանի տարածքում ունեցած հնարավորությունները գործի է դնելու։
Դեպքերի նման ոչ ցանկալի զարգացումը սպառնալիք է նաեւ Հայաստանին։  Հայաստանի դեմ նոր ագրեսիվ քայլերի դիմելու համար նման իրավիճակն Ադրբեջանին ձեռնտու է բոլոր առումներով։ Ի՞նչ պայմանավորվածություններ ունեն Ռուսաստանը եւ Իսրայելը։ Բավական խորհրդանշանական է, որ Հայաստանի վարչապետի եւ Ադրբեջանի նախագահի հանդիպումը կազմակերպվում է Սոչիում, որտեղ մինչ այդ ՌԴ նախագահն ընդունել է Իսրայելի վարչապետին։
Անոնսավորված է, որ եռակողմ ձեւաչափից զատ ՌԴ նախագահն առանձին քննարկումներ կունենա Հայաստանի վարչապետի եւ Ադրբեջանի նախագահի հետ։ Դա վկայում է, որ բանակցությունները շոշափելու են ոչ միայն հայ-ադրբեջանական, այլեւ տարածաշրջանային ավելի լայն օրակարգին առնչվող խնդիրներ։ Սոչիի բանակցություններից երկու օր հետո Դուշանբեում, հնարավոր է, կկայանա Իրանի եւ Ադրբեջանի նախագահների հանդիպում։ Կհաջորդի՞ դրան հայ-իրանական բարձր մակարդակի շփում։

Միջազգային վերլուծաբանական կենտրոնները քննարկում են «Միասնական Եվրոխայի առաջնորդության» թեման։ Շարժառիթը Գերմանիայում իշխանափոխությունն է։ Ելակետային է դիտվում, որ վերջին տասը-տասնհինգ տարիներին Եվրամիության արտաքին քաղաքական եւ անվտանգային հարցերը «կոնսենսուսով կարգավորել են Ֆրանսիան եւ Գերմանիան»։ Կանցլերի պաշտոնից Անգելա Մերկելի հեռանալը հարուցում է որոշակի մտահոգություններ։ Չնայած տարաձայնություններին, Մերկելին հիմնականում հաջողվել է «գործընկերային հարաբերություններ պահպանել Ռուսաստանի նախագահ Պուտինի հետ»։
Այս փուլում, ինչպես, օրինակ, ուրվապատկերում է «Նյու-Յորք թայմսի» խմբագրականը, (հիմք ենք ընդունում inosmi.ru-ի թարգամանաբար ներկայացրած սեղմագիրը) Ռուսաստանի համար «գայթակղություն է դառնում Ուկրաինայի հետագա մասնատումը կամ այնպիսի իրավիճակի ստեղծումը, երբ Կիեւը պարտադրված կլինի կայացնել Կրեմլի ազդեցությանը ենթարկվելու որոշում»։ Նոյեմբերի 19-ին թուրքական կողմի նախաձեռնությամբ տեղի է ունեցել Չավուշօղլու-Լավրով հեռախոսազրույց։ Այդ մասին ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական հաղորդագրության մեջ առկա են Թուրքիայի հասցեին կոշտ դիտողություններ՝ կապված այդ երկրի կողմից Ուկրաինային հարվածային ԱԹՍ-եր վաճառելու եւ տեխնոլոգիական համատեղ նախագծեր իրականացնելու մտադրության հետ։ Կողմերն անդրադարձել են նաեւ «Անդրկովկասի իրավիճակին»։
Ռուսաստանյան փորձագիտական աղբյուրները չթաքցրած անհանգստությամբ են անդրադառնում Թուրքիայի արտգործնախարարի Թեհրան այցելությանը։ Կարելի է հասկանալ այնպես, որ ռուսական կողմը թուրք-իրանական ենթադրվող համաձայնությունների մասին ինչ-որ տեղեկություններ ունի։ Դա ուղղակի առնչվում է հայ-ադրբեջանական չդադարող լարվածությանը։ Տպավորություն կա, որ Թուրքիան Իրանին փորձում է համոզել «Նախիջեւանի միջանցքի» հարցում։
Իրանական կողմի պատասխանը հայտնի չէ, բայց անցյալ շաբաթավերջին Բաքվում ԻԻՀ դեսպանը հանդիպել է փոխվարչապետ Շահին Մուստաֆաեւին։ Իրանցի դիվանագետը Twitter-ում կատարել է գրառում, որ ադրբեջանցի պաշտոնյայի հետ քննարկել են «համատեղ ծրագրերի նախագծեր»։ Այլ պարագայում այդ գրաոումը, գուցե, սրված ուշադրության արժանի չլիներ, բայց Շահին Մուստաֆաեւը Ռուսաստան-Հայաստան-Ադրբեջան աշխատանքային խմբի ադրբեջանական կողմից համանախագահն է, եւ Իրանի դեսպանի հանդիպումը նրա հետ տրամաբանական հարց է առաջ բերում՝ Իրան-Ադրբեջան ձեւաչափով քննարկվու՞մ է «Նախիջեւանի միջանցքի» հարցը։
Եվրամիության «առաջնորդության» խնդիրը մեզ համար նույնպես վերացական չէ։ Փորձագիտական մակարդակում բավական լայն շրջանառվում է վարկած, որ Ֆրանսիան «քննարկում է ԼՂ խնդրով ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ նոր բանաձեւ ներկայացնելու հնարավորությունը»։ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի արտգործնախարարների վերջին հանդիպումը ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների մասնակցությամբ՝ կայացել է Ֆրանսիայի ԱԳ նախարար Լե Դրիանի ուղղակի նախագահությամբ։ Դրան հաջորդել է Ֆրանսիայի եւ Ռուսաստանի արտաքին գործերի եւ պաշտպանության նախարարների հանդիպում։
«Մոնդ» թերթին հարցազրույցում Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարը հրապարակայնացրել է, որ Ռուսաստանի հետ հայ-ադրբեջանական կարգավորման շուրջ քննարկումներ ընթանում են, առկա է «համագործակցության հնարավորություն»։ Երկու օր անց նույն թերթը հարցազրույց է կազմակերպել Հայաստանի արտգործնախարարի հետ։ Վերջինս գրեթե սենսացիոն հայտարարություն է արել, որ «ԼՂ հարցում պայմանավորվել են առաջ շարժվել փոքր քայլերով»։ Հայաստանի ԱԳ նախարարի այս հավաստիացումը ոչ մի կերպ չի ներգրվում նոյեմբերի 16-ի էսկալացիայի եւ դրանից հետո ստեղծված իրավիճակին։ Մյուս կողմից Բրյուսելում Հայաստանի վարչապետի եւ Ադրբեջանի նախագահի հանդիպման անոնսը հուշում է ինչ-որ գործընթացի մասին։
Ակնհայտ է Թուրքիայի դժգոհությունը։ Պաշտպանության նախարար Աքարը վերստին հայտարարել է, որ «Թուրքիան Ադրբեջանի կողքին է»։ Սա ուղղակի ազդակ է Իլհամ Ալիեւին՝ պահպանելու եւ որեւէ հարմար իրավիճակում ավելի մեծացնելու լարվածությունը հա-ադրբեջանական շփման գծում։ Եվրամիության, բայց հատկապես Ֆրանսիայի որեւէ նախաձեռնություն Թուրքիան չի կարող ողջունել։ Նման ոչ ուղղակի, բայց ենթատեքստով զգաստացնող շեշտադրումներ են անում նաեւ ռուսաստանցի փորձագետները։
Հռոմում G-20-ի գագաթաժողովից անջատ՝ բանակցություններ են վարել Միացյալ Նահանգների եւ Ֆրանսիայի նախագահները։ ԱՄՆ-ի նախագահը հայտարարել է, որ Ֆրանսիան «ամենավաղեմի եւ վստահելի դաշնակիցն է»։ Կողմերն ստորագրել են կոմյունիկե, որտեղ ԱՄՆ-ը ճանաչել է եվրոպական արագ արձագանքման ուժեր ձեւավորելու ֆրանսիական նախաձեռնությունը՝ համարելով, որ «դրանք համադրելի են ՆԱՏՕ-ին»։- Ֆրանսիայի համար սա կարեւոր համաձայնություն է։
Այդուհանդերձ, հայ-ադրբեջանական շփման գծում իրավիճակի գործնական կառավարելությունը մնում է Ռուսաստանի ռազմա-քաղաքական որոշումների տիրույթում։ Ֆրանսիան եւ Ռուսաստանը խոր տարաձայնություններ ունեն Հյուսիսային Աֆրիկայում։ Ֆրանսիայի արտգործնախարարը բաց տեքստով պահանջել է, որպեսզի «Վագներ» ռազմական մասնավոր խմբավորումը, որի կապը Ռուսաստանի կառավարության հետ Մոսկվան ժխտում է, դուրս բերվի Հյուսիսային Աֆրիկայից։
Հայ մի շարք փորձագետներ վտանգ են տեսնում, որ Բրյուսելում Փաշինյան-Ալիեւ հանդիպումը գործնականում «ոչ մի արդյունք չի տա», բայց փոխարենն Ալիեւը հնարավորություն կունենա անցկացնել լայն շփումներ, հրապարակայնացնել Ադրբեջանի մոտեցումները։ Քառասունչորսօրյա պատերազմին հաջորդած մեկ տարում դա Ալիեւի առաջին շփումը կլինի եվրոպական հեղինակավոր հարթակում։
Խնդրի զգայունությունը նրանում է նաեւ, որ եթե հայ-ադրբեջանական շփումների հարթակը Եվրամիություն տեղափոխելու կամ առնվազն այլընտրանքային ձեւաչափ ստեղծելու նախաձեռնությունը Ֆրանսիայինն է, ապա այդ երկիրն արդեն իսկ նախընտրական ռեժիմի մեջ է։ Չի բացառված, որ Մակրոնի կողմից դա ընդամենը հայազգի ընտրողների համակրանքը շահելու նպատակ է հետապնդում, իսկ նախագահական ընտրությունները կարող են բոլորովին այլ արդյունք ունենալ։ Ֆրանսիան մեկ անգամ էլ 2000-ականների սկզբին է ԼՂ կարգավորման նախաձեռնություն ցուցաբերել՝ «փարիզյան սկզբունքների» տեսքով, բայց՝ ապարդյուն, իսկ իշխանափոխությունից հետո Փարիզն առհասարակ ստանձնել է դիտորդի դեր։

Կայացել է ԱՄՆ-ի եւ Չինաստանի նախագահների տեսակապային գագաթաժողովը։ Այն տեւել է երեք ժամ, ընթացել նախագահների ավագ օգնականների դարձյալ հեռավար մասնակցությամբ։ ԱՄՆ-Չինաստան բարձր մակարդակի բանակցությունների հավանականությունը քննարկվում էր տեւական ժամանակ։ Միացյալ Նահանգների նախագահի պաշտոնամուտի արարողության ելույթում Բայդենը գլխավոր մրցակից է հայտարարել Չինաստանին, ինչին հաջորդել էր ամերիկյան քաղաքագիտության «նահապետ» Քիսինջերի զգուշացումը, որ ԱՄՆ-ը պետք է ամեն ինչ անի, որպեսզի չձեւավորվի ռուս-չինական ռազմավարական դաշինք։
Ըստ երեւույթին, Չինաստանն էլ իր կողմից վերապահումներ ունի։ Թերեւս այդ պատճառով է, որ դիվանագիտական հարաբերությունների հոբելյանական տարեդարձի առթիվ ռուս-չինական ռազմավարական համագործակցության համաձայնագիր չստորագրվեց, թեեւ ակնկալիքները հատկապես ռուսական փորձագետների մոտ բավական մեծ էին։ Այս առումով Բայդեն-Սի Ծինփին բանակցությունները, հավանաբար, Ռուսաստանի համար ազդանշանային են, թեեւ տեւական քննարկումները որեւէ հստակ պայմանավորվածություններ չեն արձանագրել։
Ռուսաստանի Բարձրագույն տնտեսական դպրոցի պրոֆեսոր Լուկինի կարծիքով, որ նա փոխանցել է «Նեզավիասիմայա գազետա»-ին, այդ բանակցությունների կարեւորությունը «հենց բանակցություններն են»։ Այսինքն՝ եթե կողմերը բարձր մակարդակով տեւական քննարկումներ են ունենում, ապա դրանից պետք է եզրակացնել, որ գործնական խնդիրները բանակցվում են այսպես ասած՝ «աշխատանքային ռեժիմում»։ Իսկ դա նշանակում է, որ սկզբունքային՝ առճակատումից խուսափելու, հարցում երկկողմ պատրաստակամություն կա։
Բայդեն-Սի Ծինփին տեսախորհրդաժողովի զգայուն պահերը, որքանով կարելի է դիտարկել մամուլի հրապարակումներից, երկուսն են։ ԱՄՆ նախագահը, չհիշատակելով Թայվանը, չին պաշտոնակցին հավաստիացրել է, որ Միացյալ Նահանգները «միակ օրինական իշխանություն շարունակում է ճանաչել Չինաստանի ժողովրդական հանրապետությունը»։- Բանակցություններից մի քանի օր առաջ Չինաստանի առաջնորդը հայտարարել էր, որ կդիմի «ծայրահեղ միջոցների, եթե Միացյալ Նահանգները Թայվանին ռազմական օգնություն ցուցաբերի»։ ՉԺՀ-ն որպես միակ օրինական իշխանություն ճանաչելու՝ ԱՄՆ նախագահի հավաստիացումը բոլոր հարցականները չի հանում, բայց Պեկինի համար չափազանց կարեւոր նշանակություն ունի։
Իր հերթին Սին Ծիփինը վստահեցրել է, որ Չինաստանը «ոչ ոքի չի պարտադրում իր ընտրությունը»։ The National Interest-ի մեկնաբանը, ինչպես թարգմանաբար փոխանցում է inosmi.ru կայքը, դիտել է տալիս, որ Չինաստանի առաջնորդը «նահանջել է երկրի կառավարող՝ կոմունիստական կուսակցական ԿԿ վերջին համաժողովի որոշումից, որտեղ ասված է, որ Չինաստանը ճանապարհ է առաջարկում տարածաշրջանի երկրներին»։ Հարավ-արեւելյան Ասիա-Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում ռազմա-տնտեսական դաշնակիցներ ունի նաեւ ԱՄՆ-ը։ Փաստացի Սի Ծինփինը Բայդենին վստահեցրել է, որ հակաամերիկյան դաշինք կազմավորելու աշխարհաքաղաքական նախագիծ Չինաստանը չունի։
Արձանագրվածը, հարկավ, ընդամենը դիվանագիտական նրբասացություններ են։ Գործնականում, ինչպես կարծում է պրոֆեսոր Լուկինը, ԱՄՆ-ը եւ Չինաստանը նախընթաց ավելի քան երկու տասնամյակներին հասել են տնտեսական համագործակցության մի մակարդակի, որ թույլ չի տալիս գնալ խզման կամ դիմակայության։ Դա կողմերից յուրաքանչյուրի համար ցավոտ կլինի։ Թե խոսքն ինչ ինտեգրացիայի մասին է՝ կարող են դատել համաշխարհային տնտեսությունից տեղյակ մասնագետները։
Մեզ համար առավել օրախնդիր է գործընթացի տրամաբանության դիտարկումը։ Այն է՝ Բայդեն-Սի Ծինփին տեսախորհրդաժողովին կհաջորդի՞ Պուտին-Բայդեն հեռավար բանակցություն՝ ինչպես նկատել են տալիս ռուսական փորձագիտական շրջանակները, թե Չինաստանի հետ առճակատումից խուսափելու վերաբերյալ պայմանավորվածությունը Միացյալ Նահանգներին կմղի Ռուսաստանին «անտեսելու» գայթակղությա՞ն։
Եթե Արեւելքում «էքզիստենցիալ ճգնաժամի» օբյեկտ դիտարկվում է Թայվանը, ապա Արեւմուտքում դա Ուկրաինան է։ Մի քանի օր առաջ Ռուսաստանի նախագահը Դոնբասի անջատված շրջանների տնտեսության աջակցության ծրագիր է հրամանագրել։ Փաստացի Դոնբասի ոչ ուկրաինական վերահսկողության շրջանի տնտեսությունն ինտեգրվում է ռուսականին։ Մեկ ամիս առաջ, երբ Մոսկվա էր այցելել ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Նուլանդը, մամուլում տեղեկություն հայտնվեց, որ կողմերը Դոնբասի անջատված շրջաններում 10 միլիարդ հիմնադիր կապիտալով համատեղ բանկ ստեղծելու պայմանավորվածություն են ձեռք բերել։
Որքանո՞վ է այս տեղեկությունը մոտ ռուս-ամերիկյան իրական հարաբերությունների մասին ճշմարտությանը։ Հնարավո՞ր են ռուս-ամերիկյան այլ պայմանավորվածություններ եւս։ Մեզ համար սրանք չափազանց կարեւոր նշանակություն ունեն։ Հայ-ադրբեջանական, ԼՂ կարգավորման հարցերում ի՞նչ ռեսուսներ կարող են բացահայտվել կամ ընդհակառակը՝ «մարված խաղաքարտի»  վերածվել։ Չին-ամերիկյան «ձնհալը» Թուրքիայի համար դեպի Կենտրոնական Ասիա հնարավորությու՞ն է, թե՞՝ խոչընդոտ։ Ռուսաստանը կհամագործակցի՞ «Թուրքական աշխարհի» հետ, թե կգերադասի մեծ պայմանավորվածության գնալ ԱՄՆ-ի հե՞տ։ ԱՄՆ-ը կցանկանա՞ Ռուսաստանին եվրասիականությունից ուղղորդել դեպի եվրաատլանտյան բեւեռի հետ համագործակցություն։ Այս հարցերի շուրջ քիչ, թե շատ հավաստիությամբ դատողություններ հնարավոր են միայն Պուտին-Բայդեն հեռավար բանակցություններից կամ դրանք չեղարկելու մասին պաշտոնական տեղեկատվության տիրապետելուց հետո։

Վարչապետ Փաշինյանի եւ ԱԽՔ Արմեն Գրիգորյանի վերջին հայտարարություններից պարզ է դառնում, որ քննարկվում է  Սյունիքում Ադրբեջան-Նախիջեւան-Թուրքիա երկու «ճանապարհի»  հնարավորությունը․ հարավում՝  երկաթուղային, հյուսիսում՝ ավտոմոբիլային։ Վաղնջական ժամանակներից  կոմունիկացիաներն ունեն ոչ այնքան տնտեսական, որքան՝ ռազմա-քաղաքական նշանակություն։ Դեպի Նախիջեւան եւ Թուրքիա երկու «ճանապարհի» տրամադրումը փաստացի Սյունիքը ենթակառուցվածքային «աքցանի մեջ առնել» է նշանակում։
«Փոխհատուցումը», որ առաջարկվում է՝ Իջեւանով կամ Բերդով անցում Ադրբեջան՝ դեպի Ռուսաստան ելքի հնարավորությամբ կամ Խնձորեսկով՝ Հորադիզ, ապա՝ Բաքու-Ղուբա մայրուղով՝ Դաղստան-Ռոստով, որտեղից տրանսպորտային մի քանի երակներ են ճյուղավորվում, Հայաստանի համար որեւէ տնտեսական, առավել եւս՝ քաղաքական եւ անվտանգային շահ չի ապահովում։ Վրաստանով բեռնա-ուղեւորափոխադրումներ ավելի քան երեսուն տարի է՝ իրականացվում են։ Վրաստանը նոր ճանապարհ  է կառուցում, որի ավարտից հետո Լարսի խնդիրը գործնականում կվերանա։
Ադրբեջանի տարածքով դեպի Ռուսաստան  տեսանելի ապագայում ուղեւորների շարժ հնարավոր չէ։ Համենայն դեպս՝ ավտոտրանսպորտային միջոցներով։ Ոչ ոք այդ երթուղով չի ճամփորդի, իսկ բեռնափոխադրումները, եթե դրանք մեծ ծավալի հասնեն, կարելի կլինի իրականացնել երկաթուղով։ Դա ավելի երաշխավորված կլինի  այնքանով, որ հայկական երկաթուղիները կոնցեսիոն կառավարման են հանձնված Ռուսաստանին։ Բեռնափոխադրողը փաստացի Ռուսաստանը կլինի։
Այս նկատառումով Սյունիքի հյուսիսում Ադրբեջանին ավտոմոբիլային հաղորդակցություն տալ, իսկ փոխարենը գործնականում ոչինչ չստանալ, որեւէ տրամաբանության մեջ չի տեղավորվում բոլոր առումներով։ Չխոսած այն մասին, որ այդ դեպքում Թուրքիա-Ադրբեջան եւ հակառակ ուղղությամբ ավտոմոբիլային ուղեւորա-բեռնափոխադրումների մեծ մասն ուղղորդվելու է այդ ճանապարհի վրա, ինչը զգալիորեն թուլացնելու է Վրաստանի տրանզիտային նշանակությունը։ Դա չի կարող բացասաբար չազդել հայ-վրացական հարաբերություններին։ Այդ երթուղու վրա կամ մերձակա համայնքների հայ բնակչության վրա հոգեբանական ներգործությունը «դեռ կարելի է անտեսել»։
Եթե Ադրբեջանն իր տարածքով Ռուսաստանին ավտոմոբիլային «միջանցք» է տրամադրում դեպի Հայաստան եւ Թուրքիա՝ դա Բաքվի եւ Մոսկվայի միջեւ քննարկումների հարց է։ Հայաստանը, բնականաբար, չի խոչընդոտի, որ իր տարածքով Ռուսաստանը դեպի Թուրքիա բեռնափոխադրումներ իրականացնի կամ ռուս զբոսաշրջիկներն ընտրեն Անթալիա հանգստի մեկնելու էկզոտիկ ճանապարհ։ Դա Հայաստանի համար շահեկան կլինի այնքանով, որ ռուսները որոշակի գումար էլ Հայաստանում կծախսեն։ Բայց ի՞նչ կապ ունի Ռուսաստան-Թուրքիա «միջանցքը» հայ-ադրբեջանական խնդիրների հետ։
Բանակցություններում, աշխատանքային քննարկումներում Հայաստանը պետք է առաջնորդվի բացառապես իր եւ Արցախի գերակա շահերով։ Հայկական որոշ շրջանակներ, ցավոք, ստանձնել են Ալիեւի «փաստաբանի առաքելություն» եւ պնդում են, որ եթե Ադրբեջանը Սյունիքում «միջանցք չստանա, ապա օրակարգ կբերի Լաչինի հարցը»։
Ինչպե՞ս։ Լաչինի միջանցքը միջազգայնորեն ճանաչված է, այդ իրողությունը տեղ է գտել անգամ նոյեմբերի 9/10-ի «կապիտուլյացիայի» փաստաթղթում։ Այնտեղ սեւով սպիտակին գրված է, որ Լաչինի միջանցքը Լեռնային Ղարաբաղը կապում է Հայաստանին, եւ ռուս խաղաղապահները տեղաբաշխվում են դրա ամբողջ երկայնքով։ Այդ փաստաթղթի տակ ստորագրել է նաեւ Իլհամ Ալիեւը։ Ընդ որում՝ մեծագույն հաճույքով, ցնծությամբ։
Բայց չափազանց կարեւոր է նաեւ մի նրբություն․ երբ 2000-ականների սկզբին բանակցվում էր «սուվերեն միջանցքների փոխանակման» տարբերակը, սեղանին էր նաեւ նախկին ԼՂԻՄ-ի եւ Լաչինի միջանցքի տարածքով  Արցախը Հայաստանին միավորելու հակակշիռը։ Այսինքն, «միջանցքների» կարգավիճակը նույնացվում էր Նախիջեւանի առկա եւ Արցախի հավանական կարգավիճակին։ Այսօր կամ Ալիեւը պետք է ընդունի, որ Արցախը Հայաստանի պրոտեկտորատի տակ էքսկլավ է, ինչպես Նախիջեւանը՝ Ադրբեջանի, կամ Լաչինի եւ իր երազած «Զանգեզուրի միջանցքի» հավասարազորության մասին խոսք լինել չի կարող։
Ալիեւն, իհարկե, հազիվ թե Արցախը ճանաչի Հայաստան։ Մնում է մի հնարավորություն․ Սյունիքով կամ Հայաստանի որեւէ այլ տարածքով Ադրբեջանը կարող է Նախիջեւանի-Թուրքիայի հետ ճանապարհ ունենալ, այն էլ՝ հայկական սուվերեն վերահսկողությամբ, եթե․
-ապառազմականացնի Նախիջեւանի ամբողջ տարածքը
-հեռանա Սեւ լճի եւ Գեղարքունիքի որոշ հատվածներից, ապառազմականացնի հայ-ադրբեջանական սահմանը
-զորքերը հեռացնի Արցախի օկուպացրած տարածքներից, այդ թվում ու, թերեւս, առաջին հերթին՝ Շուշիից  եւ ղարաբաղա-ադրբեջանական շփման գիծ հաստատվի նախկին ԼՂԻՄ-ի վարչական սահմաններով։
Ընդսմին, հայկական կողմերը, անկախ այն բանից՝ Արցախը ֆորմալ ներգրավված է քննարկումներում, թե՝ ոչ, պետք է օրակարգ բերեն Ստեփանակերտ-Երեւան երկաթուղային կապի, դեպի Իրան ելքի եւ Արցախում օդանավակայանի գործարկման հարցերը։ Հասկանալի է, որ սա դժվար օրակարգ է, բայց այլ հնարավորություն մենք  հազիվ թե ունենանք։ Ի վերջո, ստեղծված իրավիճակում նախաձեռնողականությունը շատ ավելի արդյունավետ կարող է լինել, քան՝ կատարվելիքի մասին ընդդիմության սեւ գուշակություններն են կամ իշխանության անհոգ հաշտվողականությունը։

Ռուսաստան է այցելել Վատիկանի պետությունների հետ հարաբերությունների հարցերով քարտուղար արքեպիսկոպոս Պոլ Գալաքերը։ Ռուսական լրատվամիջոցների փոխանցմամբ՝ այցը նախատեսված էր անցյալ տարի, բայց «համավարակային իրավիճակով պայմանավորված հետաձգվել է»։ Համաճարակային իրավիճակը Ռուսաստանում անցյալ տարվա համեմատ ոչ միայն չի բարելավվել, այլեւ ավելի վատթար է, ուստի  ճիշտ կլինի ասել, որ Վատիկանը Ռուսաստանի հոգեւոր եւ աշխարհիկ իշխանությունների հետ երկխոսությունը կապել է միջազգային քաղաքականության հետ։
Այս եզրակացությունը մոտ է թվում իրականությանը, եթե նկատի ունենանք, որ վերջերս Սպիտակ տանը տեղի է ունեցել ԱՄՆ նախագահ Բայդենի հանդիպումը Վատիկանի պատվիրակության հետ, որի կազմում էր նաեւ արքեպիսկոպոս Գալաքերը։ Մոսկվայում Վատիկանի «արտաքին գործերի նախարարն» առաջին հանդիպումն անցկացրել է Ռուս ուղղափառ եկեղեցու արտաքին եկեղեցական կապերի պատասխանատու մետրոպոլիտ Իլարիոնի հետ։ ՌՈՒԵ պաշտոնական տեղեկատվությամբ՝ «կողմերը քննարկել են փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող հարցերի լայն շրջանակ»։
Առաջին հայացքից սա ոչինչ չասող ձեւակերպում է, բայց հարկ է ուշադրություն դարձնել Հռոմի պապի բանագնացի հետագա հանդիպումներին։ Հաջորդիվ նրան ընդունել է ՌԴ արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովը։ Այս բանակցությունների մասին տեղեկատվությունը համեմատաբար «բաց է»։ ՌԴ ԱԳՆ-ն հայտնել է, որ կողմերի քննարկել են իրավիճակը Մերձավոր Արեւելքում եւ Լեռնային Ղարաբաղում։ Բանակցությունների ավարտին արքեպիսկոպոս Գալաքերը եւ արտգործնախարար Լավրովը շփվել են մամուլի ներկայացուցիչների հետ։
Ըստ պաշտոնական տեղեկատվության, այդ ընթացքում ԼՂ-ին վերաբերող հարց չի բարձրացվել։ Փոխարենը շոշափվել է քրդական թեման։ Հայկական որոշ լրատվամիջոցներ ՌԴ արտգործնախարարի պատասխանում Թուրքիային «սատարելու» երանգ են արձանագրել՝ այդ մոտեցումը զուգահեռելով ԼՂ հարցում Ռուսաստանի «պաշտոնական դիրքորոշմանը»։ Լավրովն, իրոք, Սիրիայի քրդերին զգուշացրել է տուրք չտալ ամերիկյան կողմի ազդակներին, չծավալել անջատողական շարժում, որը կարող է ընդգրկել նաեւ սահմանակից երկրները։
Այս փուլում, սակայն, առավել հետաքրքրական է, որ Վատիկանի եւ Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարներն անդրադարձել են նաեւ Լեռնային Ղարաբաղի խնդրին։ Դրանից վստահաբար կարելի է եզրակացնել, որ խնդիրը քննարկվել է նաեւ ՌՈՒԵ արտաքին կապերի պատասխանատու մետրոպոլիտ Իլարիոնի հետ արքեպիսկոպոս Գալաքերի հանդիպմանը։ Վատիկանի բանագնացը Մոսկվա է այցելել Վատիկանում Հռոմի պապի հետ Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Բ․-ի հանդիպումից, ՌՈՒԵ Պատրիարք Կիրիլի միջնորդությամբ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի կրոնական առաջնորդների միջեւ բանակցություններից հետո։ Իսկ դրանք չեն շրջանցել Լեռնային Ղարաբաղի հարցը։
Պետք է նկատի ունենալ նաեւ, որ արքեպիսկոպոս Գալաքերի Մոսկվա այցելությունից կարճ ժամանակ առաջ Երեւանում բացվել է Վատիկանի նվիրակի նստավայրը, այսպես ասած՝ Սուրբ աթոռի դեսպանատունը, իսկ ավելի վաղ ՌՈՒԵ-ն կազմավորել է Երեւանի եւ Հայաստանի թեմ։ Հայտնի է դարձել, որ Ադրբեջանի Միլլի մեջլիսը համաձայնություն է տվել Վատիկանում դեսպանատուն բացելու կառավարության նախաձեռնությանը։ Ներկայումս Սուրբ աթոռի հետ Ադրբեջանը հարաբերություններ է պահպանում Փարիզում դեսպանատան միջոցով։
Միջազգային քաղաքականության հարցերում Վատիկանի ոչ հրապարակային, բայց բավական ազդեցիկ ներկայությունը հայտնի իրողություն է։ Դրանում կասկածի տեղ չի թողնում ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական հաղորդագրությունը, ըստ որի՝ արքեպիսկոպոս Գալաքերը եւ արտգործնախարար Լավրովը շոշափել են նաեւ միջուկային զենքի տարածումը կանխելու եւ կիբերանվտանգության հետ կապված հարցեր։ Այս իմաստով նույն ձեւաչափում ԼՂ խնդրին անդրադարձը ստանում է առանձնահատուկ կարեւորություն։
Ակնհայտ է, որ Արցախում հայ պատմա-մշակութային եւ հոգեւոր ժառանգության պահպանումը գերխնդիր է։ Ադրբեջանը էքսպանսիա է նախաձեռնել՝ կազմավորելով «ուդի-աղվանական քրիստոնյա համայնք» կառույցը, որի ղեկավար Մոբելին անցյալ շաբաթ ոչ կանոնական ծիսակատարություններ է կատարել Հադրութի շրջանի եկեղեցիներից մեկում։ Այդ «համայնքի օրինականացման» հարցով Ադրբեջանը բանակցություններ է վարել Կոստանդնուպոլսի Տիեզերական պատրիարք Բարդուղիմեոսի հետ, բայց ամենայն հավանականությամբ՝ ապարդյուն։
Հայ հանրությունը որոշակի անհանգստություն ունի, որ Ադրբեջանը կարող է «ուդի-աղվանական եկեղեցու» խնդիրը քննարկել Մոսկվայի եւ Համայն Ռուսիո Պատրիարքարանի հետ։ Այդ հավանականությունը բացառել չի կարելի։ Բայց Պատրիարք Կիրիլը նույնիսկ Աբխազիայի եւ Հարավային Օսեթիայի կրոնական ինքնությունը չի ճանաչել, Աբխազիան եւ Հարավային Օսեթիան ՌՈՒԵ կողմից համարվել եւ համարվում են Վրաց ուղղափառ եկեղեցու կանոնական տարածք։
Վատիկանի «արտաքին գործերի նախարարի» մոսկովյան այցի արարողակարգային այցն ավարտվել է ՌԴ վարչապետ Միշուստինի հետ հանդիպմամբ։ Սա արդեն ՌԴ-Վատիկան հարաբերություններում աննախադեպ շփում է, որի մասին, ցավոք, տեղեկատվությունը դարձյալ չափազանց սուղ է։ Փորձագիտական որոշ աղբյուրներ միայն ենթադրում են, որ Վատիկանի եւ ՌՈՒԵ միջեւ Մերձավոր Արեւելքի քրիստոնեական ժառանգության եւ քրիստոնյա համայնքների նկատմամբ «վերահսկողության» հարցում «ուժեղ մրցակցություն է ծավալվել»։ Արդյոք դա կպրոյեկտվի նաեւ Հարավային Կովկասու՞մ, թե կողմերը կգտնեն համագործակցության ընդհանուր դա՞շտ։
Regnum-ի հոգեւոր-մշակութային հարցերով մեկնաբանը կարծում է, որ Վատիկանի բանագնացի Մոսկվա այցը կայացել է հունիսին Ժնեւում Պուտին-Բայդեն բանակցությունների համատեքստում։ Կրեմլում չեն բացառել, որ մինչեւ տարեվերջ հնարավոր է ՌԴ-ԱՄՆ բարձր մակարդակի նոր հանդիպում։ Արքեպիսկոպոս Գալաքերն, ինչպես ասվեց, վերջերս ներկա է գտնվել Սպիտակ տանը Միացյալ Նահանգների եւ Վատիկանի պատվիրակության հանդիպմանը։