արտահերթ ընտրություններ

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը երեկ հրաժարական տվեց՝ արտահերթ ընտրություններ նախաձեռնելու նպատակով։

Անկեղծ ասած, այս հրաժարականը կանխատեսելի էր դեռ նախորդ օրը, երբ Նիկոլ Փաշինյանը սեփական նախաձեռնությամբ հեռախոսազրույց էր ունեցել Վլադիմիր Պուտինի հետ։

Ուշագրավ է, որ ապրիլի 24-ին տեղի ունեցած այդ հեռախոսազրույցի ընթացում որևէ անդրադարձ չի եղել օրվա խորհրդին, փոխարենը՝ քննարկվել են Հայաստանի ներքաղաքական զարգացումներին վերաբերող հարցեր։ Այլ խոսքով՝ Ռուսաստանի նախագահը «հպարտ քաղաքացիներից» մեկ օր շուտ է իմացել Փաշինյանի հրաժարականի ու արտահերթ ընտրությունների մասին։

Եթե հաշվի առնենք այն հանգամանքը, որ Փաշինյանը նույն օրը ներքաղաքական հարցեր է քննարկել նաև Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի հետ, ապա մնում է արձանագրել, թե ինչպիսի անկում է ապրել հետպատերազմյան Հայաստանի սուբեկտությունը։

Այնուամենայնիվ, արտահերթ ընտրություններն այսօր ստեղծված ճգնաժամի հաղթահարման միակ լեգիտիմ միջոցն են։

Նոյեմբերի 9-ից հետո Նիկոլ Փաշինյանի հեռացումը հնարավոր էր մի քանի տարբերակներով։

Հրաժարականի տարբերակը Փաշինյանն ի սկզբանե բացառեց։

«Հայրենիքի փրկության շարժման» հեղափոխության օրակարգը ձախողվեց՝ հասարակական կոնսոլիդացիայի բացակայության պատճառով։

Այսպես ասած՝ հարթակային ընդդիմությունն օգտագործեց նաև տարբեր ֆորս-մաժորային իրավիճակները(ԳՇ-կառավարություն հակադրություն, Սյունիքի իրադարձություններ)՝ Փաշինյանի հրաժարականին հասնելու համար։ Սա էլ ձախողվեց։

Իշխանափոխության միակ ճանապարհը մնաց արտահերթ ընտրությունը։

Արտահերթ ընտրություններն անխուսափելի են, հիմա քաղաքական ուժերը պետք է մտածեն դրանց որակի մասին՝ այդ օրակարգը տապալելու փոխարեն։

 

Նիկոլ Փաշինյանն իր ֆեյսբուքյան էջում տեղեկացրել է, որ այսօր տեղի է ունեցել իր հանդիպումը «Բարգավաճ Հայաստան» խմբակցության ղեկավար Գագիկ Ծառուկյանի հետ:
«Հանդիպման ընթացքում արձանագրեցինք, որ ստեղծված ներքաղաքական իրադրությունից լավագույն ելքը արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններն են:
Հաշվի առնելով նաեւ՝ Հայաստանի Հանրապետության նախագահի հետ, «Իմ քայլը» խմբակցության հետ, «Լուսավոր Հայաստան» խմբակցության ղեկավար Էդմոն Մարուքյանի հետ իմ ունեցած քննարկումները՝ սույն թվականի հունիսի 20-ին Հայաստան Հանրապետությունում կանցկացվեն արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ»- գրել է նա:
Խորհրդարանական արտահերթ ընտրությունների անցկացման և ժամկետների շուրջ խորհրդարանական ուժերը ձևավորել են լիակատար կոնսենսուս, ինչի վկայությունն են Գագիկ Ծառուկյանի ու Էդմոն Մարուքյանի ֆեյսբուքյան գրառումները՝ Փաշինյանի հայտարարությունից անմիջապես հետո։
Արտահերթ ընտրություններն այսօրվա քաղաքական ճգնաժամի հաղթահարման միակ միջոցն են ու մի կողմից, նպաստելու են նոր որակի իշխանության ձևավորմանը, մյուս կողմից՝ մարգինալացնելու են ռևանշիստական օրակարգը։
Սակայն քաղաքական համակարգի առողջացման կարելի է հասնել միայն այն դեպքում, եթե մինչև ընտրություններն էապես բարեփոխվի ընտրական համակարգը, որն այժմ ինստիտուցիոնալ հիմքեր է ստեղծում քաղաքական գործընթացում քրեա-օլիգարխիկ հարաբերությունների արմատավորման համար։
Ռեյտինգային ընտրակարգը եղել է քաղաքական կոռուպցիայի և պետական ու քաղաքական համակարգերում ճգնաժամերի առաջացման հիմնական պատճառներից մեկը, ըստ այդմ՝ օրինական ընտրություններ անցկացնելու և որակապես նոր քաղաքական համակարգ ձևավորելու համար օրախնդիր է ընտրական համակարգի բարեփոխումը։

Նախագահ Արմեն Սարգսյանի նախաձեռնությունն՝ իր նախնական տեսքով, ինչպես և կանխատեսվում էր, չկայացավ։ Շաբաթ օրը մի սեղանի շուրջ չկարողացան նստել Նիկոլ Փաշինյանը, խորհրդարանական խմբակցությունների ու «Հայրենիքի փրկության շարժման» ղեկավարները։ Մի կողմից, իշխանությունը երկարաձգելու թուլությունը, մյուս կողմից՝ ռևանշիստական օրակարգը, թույլ չեն տալիս գտնել ռացիոնալ լուծումներ։
Սակայն փակուղային իրավիճակի հաղթահարման լույսը երևում է։
Կոլեկտիվ հանդիպման փոխարեն՝ Սարգսյանն առանձին-առանձին հանդիպեց Փաշինյանին, «Իմ քայլը» և «Լուսավոր Հայաստան» խմբակցությունների ղեկավարներին ու երեք հանդիպումներում կարևորվեց արտահերթ ընտրությունների անցկացման անհրաժեշտությունը։
ԲՀԿ-ի դիրքորոշումն այս հարցում ավելի մոտ է խորհրդարանական կուսակցությունների, քան «փրկիչների» տեսակետին։ Վարչապետը պետք է հրաժարական տա, որից հետո պետք է տեղի ունենան արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ, համոզված է «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության նախագահ Գագիկ Ծառուկյանը: Ըստ նրա` ինչքան շուտ ձևավորվի նոր կառավարություն, այնքան ավելի շուտ խնդիրները կլուծվեն:
Ինչպես տեսնում ենք՝ Ծառուկյանն որևէ խոսք չի ասում Վազգեն Մանուկյանի գլխավորությամբ անցումային կառավարություն ձևավորելու անհրաժեշտության մասին, այլ խոսքով՝ անելիքից, առաքելությունից զրկում է «Հայրենիքի փրկության շարժմանը»։
Արձանագրենք այսպիսով՝ երկրի նախագահը, վարչապետը, խորհրդարանական բոլոր խմբակցությունների ղեկավարները կարևորում են արտահերթ ընտրությունների անցկացումը, մնում է՝ համատեղ կամ առանձին հանդիպումներով հստակեցնել ընտրությունների օրը, դրան նախորդող օրենսդրական փոփոխությունների ժամանակացույցը։ Կարծում ենք՝ այս շաբաթ այդ գործընթացը տեղի կունենա՝ մարգինալացնելով արտասահմանադրական լուծումների ջատագովներին ու նրանց օրակարգը։

Այսօր առավոտից մարդկանց դեմքերին տագնապ ենք տեսնում։
Գերլարված քաղաքական իրավիճակում Երևանում զուգահեռաբար տեղի են ունենալու երեք հանրահավաքներ․ Նիկոլ Փաշինյանը, «Հայրենիքի փրկության շարժումը», «Սասնա ծռերը» բոլոր մեղքերում քննադատելու են միմյանց ու առավելագույնը մոբիլիզացնելու են իրենց կողմնակիցներին։
Նույնիսկ ամենաստանդարտ իրավիճակներում և ամենադեմոկրատական երկրներում կան բախումների ռիսկեր, երբ զուգահեռաբար ընթանում են քաղաքական հակադրության տարբեր բևեռների զանգվածային միջոցառումներ, էլ չենք խոսում այսօրվա Հայաստանի մասին, որտեղ քաղաքական հակառակորդների հռետորաբանությունը վաղուց հատել է «կարմիր գիծը» ու անգամ աննշան մի իրադարձություն կարող է քաղաքացիական բախումների պատճառ դառնալ։
Բոլորիս տագնապների մյուս պատճառը քաղաքական սիմվոլիզմն է։ 13 տարի առաջ այս օրը Երևանում տեղի են ունեցել ողբերգական իրադարձություններ՝ դառնալով տասը անմեղ քաղաքացիների մահվան պատճառ։
Սակայն ճգնաժամը, փակուղին միշտ հաղթահարելի է, երբ առաջ են քաշվում քաղաքական լուծումներ, օրակարգ։
Նիկոլ Փաշինյանի հանրահավաքը քաղաքական առումով առ ոչինչ կլինի, եթե այսօր երկրի թիվ մեկ հրապարակում չհնչի արտահերթ ընտրությունների անցկացման անհրաժեշտության մասին որոշում։
Հարթակային ընդդիմությունը մերժված կմնա հասարակության կողմից, եթե քաղաքական բովանդակության փոխարեն գերակա մնա հին համակարգի ռեստավրացիայի ռևանշիստական օրակարգը։
Այսօր բոլորս պարտավոր ենք բացառել նոր Մարտի 1-ի կրկնությունը՝ օրը եզրափակելով քաղաքական լուծումներով, քաղաքական բովանդակությամբ։
Բանականության և անտագոնիզմի ջրբաժանին մնում է մի քանի ժամ։

Օրեր առաջ «Իմ քայլը» խմբակցությունը հրաժարվեց արտահերթ ընտրությունների օրակարգից՝ հղում անելով հանրային պահանջի բացակայությանը։ Իհարկե, իշխանության ներկայացուցիչները որևէ արժանահավատ հարցման տվյալներ կան հանրային տրամադրությունները չափող այլ ինդիկատոր չեն մատնանշում ու ակամայից տպավորություն է ստեղծվում, որ նրանք առաջնորդվում են ոչ թե հասարակության, այլ՝ իրենց փոքր խմբի ու շրջապատի կարծիքով։
Իշխանությանը լոյալ հայկական Gallup-ի հարցումները միանգամայն այլ պատկեր են ցույց տալիս, որոնք, ըստ էության, անխուսափելի են դարձնում արտահերթ ընտրությունների անցկացումը։
Նախ, հարցումների արդյունքները վկայում են, որ դրանց մասնակիցների 58%-ը անհրաժեշտ է համարում արտահերթ ընտրությունները։ Սա բավականին տպավորիչ ցուցանիշ է ու խոսում է այն մասին, որ հասարակությունը կողմնորոշվել է քաղաքական ճգնաժամի հաղթահարման բանալիի հարցում։
Մյուս կողմից, Նիկոլ Փաշինյանի վարկանիշն արդեն ավելի ցածր է նրա հակավարկանիշից՝ 38,8- 43,6% հարաբերակցությամբ, ինչը դարձյալ վկայում է այն մասին, որ 2018-ի խորհրդարանական ընտրություններն այլևս արմատապես չեն արտացոլում հետպատերազմյան Հայաստանի հանրային տրամադրությունները՝ առաջացնելով քաղաքական ճգնաժամ։
Իշխանությունները կորցրել են քաղաքական լեգիտիմությունը, ինչը թույլ չի տալու, որպեսզի նրանք ռացիոնալ օրակարգ ձևավորեն ներքին և արտաքին քաղաքական բարդ հարցերում, էլ չենք խոսում ոչ ստանդարտ որոշումների մասին։
Նման իրավիճակում արտահերթ ընտրություններն այլընտրանք չունեն։ Եթե ճգնաժամը քաղաքական միջոցներով չհաղթահարվի, ինչի հնարավորությունը դեռ կա, ապա ճանապարհ է հարթվելու նախկինների ռևանշիզմի կամ «մաուզերիստական» դրսևորումների համար, ինչն, ըստ էության, կործանարար կարող է լինել մեր պետության համար։

Ռոբերտ Քոչարյանը կմասնակցի արտահերթ ընտրություններին, եթե իշխանությունն, այնուամենայնիվ, այս մթնոլորտում կազմակերպի արտահերթ ընտրություններ: Սա էր երկրորդ նախագահի երեկվա հարցազրույցի հիմնական ու թերևս միակ ուղերձը։
Ի՞նչ կարելի է հասկանալ Քոչարյանի այս ուղերձից։
Առաջին հերթին՝ այն, որ երկրորդ նախագահն այլևս սպառված է համարում «Հայրենիքի փրկության շարժումը»՝ հեղափոխական օրակարգով, և, ըստ էության, համաձայն է քաղաքական ճգնաժամի հաղթահարման լեգալ օրակարգին՝ արտահերթ ընտրությունների միջոցով։
Կանխատեսելի է, որ Քոչարյանի այս հայտարարությունից հետո «Հայրենիքի փրկության շարժումը», որը շեշտը դնում էր անցումային կառավարության ձևավորման վրա ու մերժում էր այս իշխանության պարագայում արտահերթ ընտրությունների անցկացումը, ինստիտուցիոնալ ճգնաժամի մեջ է հայտնվելու և արագ կազմաքանդվելու է։
Մյուս կողմից, ակնհայտ է, որ Քոչարյանն անձամբ է խաղի մեջ մտնում՝ օրակարգից դուրս թողնելով Վազգեն Մանուկյանին, ինչը ենթադրում է քաղաքական վերադասավորումներ հին համակարգի ուժերի հետ ասոցացվող սեգմենտներում։
Միևնույն ժամանակ, իշխանությունը զրկվում է մանևրելու հնարավորությունից, որովհետև ընդդիմադիր դաշտի առանցքային խաղացողներից մեկն ընդունեց արտահերթ ընտրությունների օրակարգը։ Այս համատեքստում առավել իրական է դառնում արտահերթ ընտրությունների անցկացումը։
Քոչարյանի հայտարարությունից հետո տեսանելի է, որ քաղաքական պայքարն ավելի է սրվելու «հների» ու «նորերի» առանցքում, մինչդեռ՝ հանրային տրամադրությունները հուշում են, որ ժողովուրդը, մեղմ ասած, խանդավառված չէ ոչ Փաշինյանի թիմով, ոչ էլ՝ «նախկինների» վերադարձով։ Ըստ այդմ, օրվա հրամայականն է նոր ձևաչափերի ստեղումը, որը չի ասոցացվելու ոչ կապիտուլյանտ ներկայի և ոչ էլ՝ մերժված անցյալի հետ։

Քիչ առաջ մեկնարկել է «Իմ քայլը» խմբակցության նիստը՝ արդարադատության նախարար Ռուստամ Բադասյանի մասնակցությամբ, որը հանրային ուշադրության չէր արժանանա, եթե դրա օրակարգում չլիներ սահմանադրական փոփոխությունների մի նախագիծ, որի համաձայն՝ խորհրդարանը 3/5-ով ինքնալուծարվելու հնարավորություն է ստանում։
Ինչի՞ մասին է սահմանադրական փոփոխությունների այս նախագիծը։ Բնականաբար՝ արտահերթ ընտրությունների։
Իհարկե, սա կարող է ընթերցողի մոտ տարընթերցում առաջացնել, որովհետև արտահերթ ընտրություններ հնարավոր էր անցկացնել նաև այսօրվա սահմանադրական կարգավորումներով։ Դրա համար պետք էր, որպեսզի գործող վարչապետը հրաժարական տա, իսկ խորհրդարանը նոր վարչապետ չկարողանա ընտրել երկու անգամ՝ «7օր+7օր» բանաձևով։
Արդ, ինչո՞ւ է Նիկոլ Փաշինյանն այս պարզ բանաձևը թողած՝ արտահերթ ընտրությունների հասնում բարդ մի ճանապարհով, որի մի հանգրվանը սահմանադրական փոփոխություններն են, ինչո՞ւ է մի ամբողջ խորհրդարանի կտրում իր բուն գործառույթից՝ արհեստական օրակարգ առաջ բերելով։
Պատճառը Փաշինյանի վախերն են։
Նա հոգեբանորեն վախենում է հրաժարականի տեքստ կարդալուց, եթե դա նույնիսկ ձևական է ու միտված է արտահերթ ընտրությունների կազմակերպմանը։ Վախենում է, որովհետև գիտակցում է, որ նույնիսկ ֆորմալ հրաժարականի դեպքում խորհրդարանական մեծամասնության շատ պատգամավորների վարքագիծը դառնալու է անկանխատեսելի։ Այնքան անկանխատեսելի, որ հնարավոր է՝ արտահերթ ընտրությունների փոխարեն, ստանանք նոր վարչապետ՝ նման մտադրություն հայտնած Էդմոն Մարուքյանի կամ մեկ ուրիշի դեմքով։
Արտահերթ ընտրությունը՝ առանց սեփական հրաժարականի, սեփական իշխանությունը վերարտադրելու գոնե տեսական շանս է, հրաժարականը, նույնիսկ՝ ֆորմալ, ձևական, այդ շանսը կարող է զրոյացնել։

«Լուսավոր Հայաստան» կուսակցության նախագահ Էդմոն Մարուքյանը երեկ հայտարարել է, որ Նիկոլ Փաշինյանի հրաժարականի դեպքում՝ առաջադրվելու է վարչապետի պաշտոնում։

Եթե իշխանություններն իրապես անկեղծ են ու ձգտում են արտահերթ ընտրությունների, ապա Մարուքյանի այս հայտարարությունը նրանց բացարձակապես չպետք է վախեցնի։ «Իմ քայլն» այս պահին ունի 83 պատգամավոր, այսինքն՝ դրանից դուրս գործող 49 պատգամավորները չեն կարող «7օր+7օր» ռեժիմով վարչապետ ընտրել, եթե անգամ Մարուքյանից բացի՝ այլ առաջադրվող էլ լինի։

Եթե թվաբանական այս պարզ խճանկարում իշխանությունն արտահերթ ընտրության չեղարկման պատասխանատվությունը գցում է ընդդիմության կամ ինչ-որ հուշագիր չստորագրելու վրա, ապա դիմում է էժանագին մանիպուլյացիայի։ Այդ պարագայում՝ լեգիտիմ իրավունք ունենք կարծելու, որ Նիկոլ Փաշինյանն իրականում արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու մտադրություն չունի ու այդ մասին հայտարարել է՝ կրքերը հանգստացնելու, այլ խոսքով՝ ժամանակի վրա խաղալու նպատակով։

Կա, իհարկե, երկրորդ վարկած։

Նիկոլ Փաշինյանն, ըստ ամենայնի, հասել է այն վիճակին, որ չի վստահում սեփական խմբակցությանը, այսինքն՝ կարծում է, թե իր հրաժարականի ու Էդմոն Մարուքյանի առաջադրվելու պարագայում «Իմ քայլում» կգտնվեն 17 պատգամավորներ, ովքեր կքվեարկեն «Լուսավոր Հայաստան» կուսակցության նախագահի օգտին։

Բայց եթե Նիկոլ Փաշինյանը նման վախեր ունի, ավելի լավ է՝ հենց հիմա հրաժարական տա, որովհետև եթե չի կարողանում անգամ մեկ ֆրակցիա ղեկավարել, ապա ինչպե՞ս է երկիրը դուրս բերելու այս ճգնաժամից կամ մասնակցելու բավականին բարդ արտաքին քաղաքական բանակցությունների։

Գլոբալ հարթության վրա իշխանությունը չի գիտակցել, որ արտահերթ ընտրություններն իրեն պետք են՝ ոչ թե ընդդիմության, այլ՝ հասարակության հետ իր հարաբերությունները վերաիմաստավորելու, ճշտելու համար։ Եթե այս գիտակցությունը լիներ, արտահերթ ընտրությունների տապալման «մեղավոր» ընդդիմությունը չէր «նշանակվի»։

Նիկոլ Փաշինյանը քիչ առաջ ԱԺ-ում ասել է, թե ինքն առաջարկել է համաձայնությամբ իրականացնել արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ 2021 թվականի ընթացքում: «Ինձ համար զարմանալի կերպով խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, ըստ էության, մերժում են այդ առաջարկը, հետևաբար իշխող ուժի համար այդքան էլ տրամաբանական չէ, որ իշխող ուժը ինքն իր համար անի արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ»,-ասել է նա և նշել, որ ամեն դեպքում իրենք պատրաստ են բոլոր ուժերի հետ քննարկել այդ օրակարգը:

Փաշինյանն այսօր կառավարություն-ԱԺ հարց ու պատասխանի ընթացքում թերևս մեկ տասնյակ անգամ նշել է խորհրդարանական արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու իրենց պատրաստակամության մասին, սակայն նույնիսկ անզեն աչքով տեսանելի է, որ փաստացի վարչապետն առիթ է փնտրում՝ այդ ընտրությունները չանցկացնելու համար։

Զարգացնեմ առավոտյան հնչեցրածս միտքը։

Եթե անգամ խորհրդարանական ընդդիմությունը դեմ է արտահերթ ընտրությունների անցկացմանը, դրանից իրականությունը չի փոխվում։ Նիկոլ Փաշինյանի խնդիրը ոչ թե ընդդիմությունն է, այլ՝ հասարակությունը, որի աչքերում նա ամբողջովին ապալեգիտիմացվել է երկիրը կապիտուլյացիայի տանելուց հետո։ Ըստ այդմ, եթե Փաշինյանը տարբեր պատրվակներով չեղարկի արտահերթ ընտրությունների անցկացման օրակարգը, քաղաքական ճգնաժամը միան խորանալու է, ինչը կարող է բերել անկանխատեսելի հետևանքների։

Խորհրդարանական այսօրվա քննարկումները իրականում բացահայտեցին, որ Նիկոլ Փաշինյանն ու նրա թիմը չեն ցանկանում արտահերթ ընտրություններ անցկացնել ու ընդամենը խաղում են ժամանակի վրա։ Երբ «Լուսավոր Հայաստանի» և ԲՀԿ պատգամավորները բաց տեքստով խոսել են արտահերթ ընտրությունների անհրաժեշտության մասին, այս անգամ Տիգրան Ավինյանը հանդես է եկել նոր առաջարկով՝ կուսակցություններին հրավիրելով Հուշագրի ստորագրման։

Սա ընդհանրապես անհեթեթ առաջարկություն է, որը նախատեսված չէ որևէ լեգալ ընթացակարգով ու վստահ եմ՝ արհեստական նախապայման է, որպեսզի հնարավոր չդառնան արտահերթ ընտրությունները։

Բանաձևը շատ հստակ է․ Նիկոլ Փաշինյանը պետք է ընդունի, որ պատերազմում եղել է պարտություն, ինչի հետևանքով իր կառավարությունը կորցրել է քաղաքական լեգիտիմությունը ու նախաձեռնի արտահերթ ընտրություններ՝ անկախ ընդդիմադիր ուժերի դիրքորոշումներից։ Մնացածը՝ ընդդիմության համաձայնություն, Հուշագիր, «Նաջարյանը փոշմանել է» շարքից է։

Ընդամենը հակիրճ՝ ընդդիմադիր խմբակցությունների դիրքորոշումների մասին։

Երբ ես բազմաթիվ անգամներ պնդում էի, որ Փաշինյանի հրաժարականի պահանջը չպետք է հակադրել արտահերթ ընտրությունների օրակարգին՝ հենց այսօրվա համար էր ասում։ Ընդդիմությունը պետք է հնարավորինս փոքրացներ Փաշինյանի մանևրելու հնարավորությունը՝ նրան զրկելով մանիպուլյացիաների հնարավորությունից։ Ընդդիմությունը դա չի արել, բայց հիմա էլ ուշ չէ։ ԱԺ-ում ընդդիմության այսօրվա մարտավարությունն արդարացված էր։