ընդդիմություն

Դժվար է հիշել նման համապարփակ քաղաքական ճգնաժամ, որի ընթացքում անգամ իրավական ակտերը, օրենքները յուրովի են մեկնաբանվում տարբեր իրավաբանների կողմից, տրվում են հակասական գնահատականներ։ Մասնագետների մի մասը պնդում է, որ Գասպարյանն իրավունքի ուժով ազատված է պաշտոնից, մյուսներն առարկում են դրան՝ նշելով այլ ժամկետներ կամ արվում են պնդումներ, որ ԳՇ պետը պաշտոնից ազատվել չի կարող՝ առհասարակ։
Մի կողմից լուրեր են ստացվում, թե իշխանությունը մտադիր է քրգործ հարուցել Գասպարյանի դեմ, մյուս կողմից՝ ԳՇ-ն հայտարարում է, որ «ՀՀ ԶՈՒ գլխավոր շտաբի պետ, գեներալ-գնդապետ Օնիկ Վիկտորի Գասպարյանը մինչև 8-օրյա ժամկետի լրանալը (Նախագահի կողմից Սահմանադրական դատարան դիմելուց հետո սկսում են գործել այլ ժամկետներ) շարունակում է իր ծառայությունը հայրենիքին և ժողովրդին, հանդիսանում է Զինված ուժերի բարձրագույն զինվորական հրամանատարը»։
Մեզ հաճախ մեղադրում են, թե ինչո՞ւ ենք ԳՇ պետ Օնիկ Գասպարյանի ու մյուսների հայտարարությունը կապում հարթակային ընդդիմության կամ «նախկինների» հետ։
Մենք չենք կապում, մենք ընդամենն արձանագրում ենք փաստերը, իսկ դրանից յուրաքանչյուր ողջամիտ մարդ կարող է կատարել իր հետևությունները։
Նախ, հանրահավաքում Նիկոլ Փաշինյանն է հայտարարել, թե Օնիկ Գասպարյանը կատարել է նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանի հրահանգը, ապա Վատիկանում Հայաստանի նախկին դեսպան Միքայել Մինասյանը տեղեկություն տարածեց, որ գաղտնալսվել է մեկ ամիս առաջ տեղի ունեցած Սերժ Սարգսյան-Օնիկ Գասպարյան զրույցը և առաջիկա օրերին իշխանությունը կհրապարակի այն, ԳՇ շուրջ ստեղծված իրավիճակի համատեքստում:
Ավելին, իրավիճակին ավելի մեծ ինտրիգ հաղորդեց հենց Սերժ Սարգսյանի գրասենյակը․ «Լրատվամիջոցներից ստացվող հարցումներին ի պատասխան՝ տեղեկացնում ենք, որ ՀՀ երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսյանն առաջիկայում հրապարակայնորեն կրկին կանդրադառնա մեր հանրությանը հետաքրքրող մի շարք հարցերի»:
Հիմա մե՞նք ենք ԳՇ շուրջ իրադարձությունները կապում «նախկինների» հետ, թե՞ իշխանություններն ու հենց «նախկինները»։ Կարծում եմ՝ այս հարցի պատասխանն էլ է ակնհայտ։
Իսկ առայժմ կանխատեսումներ չանենք ու սպասենք հերթական լարված օրվա զարգացումներին։ Այսօր ժամը 16-ին ընդդիմությունը Բաղրամյան պողոտայում հերթական հանրահավաքն է անցկացնելու, իսկ ոստիկանությունը բարձրաձայնել է դրա ընթացքում սպասվող սադրանքների մասին։ 

Ի՞նչ կաներ նորմալ ընդդիմությունը, եթե ԶՈւ Գլխավոր շտաբը հանդես գար երկրի ղեկավարի հրաժարականի պահանջով։ Եթե խոսում ենք կայացած ժողովրդավարության մասին, ապա հանդես կգար սահմանադրական կարգի պահպանության դիրքերից՝ բացառելով բանակի հնարավոր մասնակցությունը քաղաքական գործընթացներին, միևնույն ժամանակ՝ կպահանջեր արտահերթ ընտրություններ, եթե համոզիչ փաստարկներ ունենար, որ քաղաքական և զինվորական իշխանությունների հակադրությունը առաջինի անորակ կառավարման հետևանք է։
Այդպես պետք է վարվեր նաև հայաստանյան ընդդիմությունը, եթե ունենար քաղաքական բովանդակություն և օրակարգ, որը կոնսոլիդացնում է հասարակությանը։
Սակայն այսօրվա հրապարակի ուժը չունի դասական ընդդիմության հատկանիշներից և որևէ մեկը ու հույսը դրել է զինվորականության վրա, որին, ի դեպ, ընդամենն օրեր առաջ համարում էր կապիտուլյանտական՝ նույն շարքում դասելով Նիկոլ Փաշինյանի հետ։
Մեր պահանջը ՀՀ նախագահից մեկն է՝ արագ և միանշանակ լուծում տալ մեր երկրում ստեղծված աննորմալ իրավիճակին․ Բաղրամյան պողոտայում՝ «Հայրենիքի փրկության շարժման» այսօրվա հանրահավաքի ընթացքում հայտարարել է «Հայրենիք» կուսակցության ղեկավար Արթուր Վանեցյանը՝ անդրադառնալով ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանի հետ հանդիպմանը։
«Այսօր նախագահի ձեռքում է մեր երկրի ապագան։ Մենք նրան ներկայացրել ենք մեր առաջարկություններն ու պահանջը, այն է՝ նախագահը՝ որպես Սահմանադրության երաշխավոր, իրականացնի իր սահմանադրական լիազորությունները, չստորագրի ԶՈւ ԳՇ պետ Օնիկ Գասպարյանին պաշտոնից ազատելու առաջարկը»,-ասել է նա։
Պատկերացնո՞ւմ եք ընդդիմություն, որը ճակատագրական է համարում նախագահի մի ստորագրություն, չունի քաղաքական մանևրի ու հասարակությանը կոնսոլիդացնելու այլ ռեսուսրներ։
«Ես համոզված եմ, որ բանակը պետք է ոտքի կանգնի, եթե չկանգնի, մենք պետք է ոտքի կանգնեցնենք»,- քիչ առաջ հայտարարել է Վազգեն Մանուկյանը՝ ակամայից խոստովանելով, որ հարթակի ընդդիմության հույսը ոչ թե հանրային աջակցությունն է, այլ՝ բանակի միջոցով իշխանության գալը։
Ուզածդ դեմոկրատական երկրում նման հայտարարություններից հետո ոչ թե իշխանություն, այլ միանգամայն այլ հաստատություն գնալու հայտ են ներկայացնում։
Սակայն սա է մեր ընդդիմությունը ու հենց դրա շնորհիվ էլ իշխանությունը պահպանում են ամբողջովին ձախողված ու երկիրը ճգնաժամի առաջ կանգնեցրած Նիկոլ Փաշինյանն ու նրա թիմը։

Հետպատերազմյան երեք-չորս ամիսներին Հայաստանի գործող իշխանությունն ու հարթակային ընդդիմությունը ցուցաբերեցին աններելի քաղաքական անկյալություն, ինչն, ի վերջո, հանգեցրեց քաղաքական ճգնաժամի նոր որակի, որի արտահայտությունը դարձավ Գլխավոր շաբի երեկվա հայտարարությունը, ինչի պատճառով Հայաստանն այլևս նույնանում է մի երկրի հետ, որտեղ քաղաքական համակարգի սնանկության համատեքստում զինվորականությունը հեղաշրջման նկրտումներ ունի։
Եթե Նիկոլ Փաշինյանը, որը դեկտեմբերի վերջին շրջանառու դարձրեց արտահերթ ընտրությունների օրակարգը, քաղաքական հետևողականություն ցուցաբերեր ու քաղաքական կոնյուկտուրային տուրք չտար, ապա հիմա Հայաստանում որակապես նոր իրավիճակ կլիներ։ Արտահերթ ընտրությունները միակ ելքն են, որոնք թույլ կտան հանգուցալուծել համապարփակ քաղաքական ճգնաժամը, ընդ որում՝ մարգինալացնելով բոլոր այն ուժերին, որոնք մերժում են ընտրությունների ճանապարհով փոփոխությունների հասցնելու ճանապարհը։
Բայց նույնիսկ երեկ Փաշինյանը քաղաքական հստակ դիրքորոշում չհայտնեց ու հրապարակում հավաքված մի քանի հազար մարդկանց արձագանքից ելնելով՝ մի քանի անգամ փոխեց արտահերթ ընտրությունների անցկացման վերաբերյալ իր դիրքորոշումները։ Ի՞նչ է սա, եթե ոչ քաղաքական ադեկվատության պակաս, ո՞ւմ էին պետք երեկվա հանրահավաքն ու երթը, եթե կարելի էր ընդունել ԱԺ արտահերթ նիստ անցկացնելու ընդդիմության առաջարկությունը ու հենց դրա ժամանակ հայտարարել, որ իշխանությունը մտադիր է արտահերթ ընտրություններ անցկացնել։
Կամ, ի՞նչ է անում «փրկիչների» ընդդիմությունը։
Երեք- չորս ամիս տարբեր խուճուճ ձևակերպումներով մերժում է արտահերթ ընտրությունների գաղափարը ու հրապարակ է բերում իշխանությունը «վերցնելու» տարբեր ծրագրեր։ Հիմա էլ Վազգեն Մանուկյանն ասում է, որ Փաշինյանը չի գիտակցում, թե ինչ է նշանակում Գլխավոր շտաբի պահանջը, «սա դատավճիռ է»։ Պատկերացնո՞ւմ եք՝ հարթակային ընդդիմության վարչապետի միասնական թեկնածուին ինչքան է ոգևորել ռազմական հեղաշրջման սցենարը, մանավանդ, որ «դատավճռի» երկրորդ կետով ինքը կարող է դառնալ վարչապետ։
Գործող իշխանության և հարթակային ընդդիմության քաղաքական անմեղսունակությունն ավելի է ընդգծում քաղաքական ճգնաժամի փակուղայնությունը։ Միակ հույսը երկուսին էլ արհամարհող հասարակությունն է ու այն հույսը, որ հնարավոր արտահերթ ընտրություններում ժողովուրդը կկայացնի իր «դատավճիռը»։

 

Տեղեկություններ կան, որ որոշ գործատուներ աշխատողներին պարտադրում են մասնակցել հանրահավաքներին, օրերս հայտնել է Ոստիկանությունն՝ ընդգծելով՝ նման պարտադրանքը մարդու և քաղաքացու սահմանադրական իրավունքների ու ազատությունների դեմ ուղղված հանցագործություն է։

Նման տեքստով հաղորդագրություն ոստիկանությունը տարածում էր, թերևս, 2000-ականներին՝ համակցելով ավտորիտար կառավարման և իշխանություն-ընդդիմություն ռեսուրսային պայքարի «բարի» ավանդույթները։

Ներքաղաքական հակադրության երկու բևեռներից հնչում են անտագոնիստական հայտարարություններ, որոնք, իհարկե, բացահայտում են միայն էսկալացիայի, այսպես կոչված, այսբերգը։

«Հայրենիքի փրկության շարժման» կուսակցություններից մեկի ղեկավարը փետրվարի 20-ի հանրահավաքին  չափազանց մեծ «պատմականություն» է հաղորդում։ Նա ասում է՝ այդ հանրահավաքը կամ լինելու է շրջադարձային, կամ էլ վերջինն՝ ընդդիմադիր այս ձևաչափով։

Եթե ավելի մատչելի հայերենով ներկայացնենք արտահայտված միտքը, ապա կարող ենք արձանագրել, որ ընդդիմությունը գնում է ռեսուրսային պայքարի տրամաբանությամբ՝ փետրվարի 20-ի համար մոբիլիզացնելով իր ողջ ռեսուրսը։ Նպատակը հեղափոխություն անելն ու փողոցով Նիկոլ Փաշինյանին հեռացնելն է։ Ռեսուրսային պայքարի տրամաբանությունը հուշում է, որ եթե այդ նպատակն իրականություն չդառնա, ապա «տուն» է գնալու այս ընդդիմությունը։ Համենայն դեպս, «կենաց-մահու» տրամաբանությունը միջանկյալ լուծումներ, հնարավոր կոմպրոմիսներ չի ենթադրում։

Միևնույն ժամանակ, միայն հաջողությունը կարող է կենսունակություն հաղորդել այսօրվա հարթակային ընդդիմությանը, հակառակ պարագայում՝ այն մնալու է մի կողմից Ռոբերտ Քոչարյան- Սերժ Սարգսյան հակասությունների, մյուս կողմից՝ անարդյունավետ քաղաքականության փլատակների տակ։

Մեծ հաշվով՝ վաղն Ազատության հրապարակում որոշվելու է ոչ թե իշխանության, այլ՝ ընդդիմադիր հայտնի ձևաչափի ճակատագիրը։

 

«Ազատության հրապարակը դարձնում ենք մեր շտաբը: Ես ինքս ամեն օր գոնե երկու ժամ (5-ից 7-ը) կլինեմ այստեղ, իմ գործընկերները կլինեն այստեղ: Այստեղ նույն գաղափարը, նույն սիրտն ունեցող մարդիկ իրար պետք է հանդիպեն, իրար ուժ տան ու միասին գործ անեն»,- «Հայրենիքի փրկության  շարժման» այսօր տարածած հաղորդագրության համաձայն՝ այս մասին Վազգեն Մանուկյանը հայտարարել էր փետրվարի 12-ին՝ Ազատության հրապարակում իր ելույթի ժամանակ:

Վազգեն Մանուկյանն այսօր, իր խոստմանը համաձայն, եկել էր Ազատության հրապարակ։ Ավելին, հարթակային ընդդիմության վարչապետի միասնական թեկնածուն այսօր հնչեցրել է իրենց հիմնական խնդիրը։ Նա ասել է, թե փետրվարի 20-ին ոստիկանությունը ուժ չի կիրառի, որովհետեւ այնքան մեծ հանրահավաք կլինի, որ ոստիկանական ուժերը չեն հերիքի: Այլ խոսքով, հարթակային ընդդիմության խնդիրը մնում է նույնը՝ իր օրակարգի շուրջ կոնսոլիդացնել հասարակությանը և իրականացնել հեղափոխություն։

Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունն իսկապես շատ վատն է ու նրան օր առաջ փոխել է պետք։ Այս հարցում գոյություն ունի հանրային կոնսենսուս, սակայն նույն հասարակությունը չի ուզում վատ իշխանությունը փոխարինել ավելի վատ կամ նույնքան վատ իշխանությամբ։ Երկրում իշխանություն կարող է փոխել կամ հեղափոխություն իրականացնել միայն նոր որակի ընդդիմությունը։

Այդպիսի՞ն է «Հայրենիքի փրկության  շարժումը»։ Կասկածում եմ։

Սիմվոլիզմով կամ նախորդ տարիների դրական ընդդիմադիր նախադեպերով առաջնորդվելը դեռևս հաջողության գրավական չէ, եթե չունես քաղաքական բովանդակություն։

Օրինակ, արցախյան շարժման 33-րդ տարեդարձի օրը հանրահավաք անցկացնելը հրապարակին էներգետիկա չի հաղորդելու, եթե հարթակը զուրկ է կրեատիվ ռեսուրսից, «մարդկային դեմք» ունեցող ընդդիմությունից։

Եթե Նիկոլ Փաշինյանի մոտ 2018-ին ստացվել է փողոց փակելը, պարտադիր չէ, որ դա հիմա ստացվի, մանավանդ, որ գործող ընդդիմությունն առհասարակ պատկերացում չունի պայքարի, այսպես ասած, ցանցային մեթոդի մասին։

Ազատության հրապարակը շտաբ դարձնելու իմաստ էլ չկա։ Դա էլ 2008-ի համաժողովրդական շարժման գործիքակազմի մեխանիկական ընդօրինակում է։ 13 տարի առաջ դա անհրաժեշտություն էր․ ընդդիմությունն ամեն օր հավաքվում էր Հյուսիսային պողոտայում, որովհետև տեղեկատվություն ստանալու, փոխանակելու, հարցեր քննարկելու այլ հարթակներ այն ժամանակ գոյություն չունեին։ Հիմա հարթակային ընդդիմությունը վերահսկում է առնվազն երեք հեռուստաընկերություն, որոնք այս դերը հաջողությամբ կատարում են։

Այսօրվա ընդդիմությունը ֆինանսական, ինֆորմացիոն ռեսուրսների խնդիր չունի, նրան պակասում է քաղաքական բովանդակությունը։ Վազգեն Մանուկյան+16-ին սիմվոլիզմը չի փրկի, ընդդիմության նոր որակի պահանջ կա։